Impresione/ Ca fjalë për monodramën “Lopata e Artë” të dramaturgut Ferdinand Hysi
Nga Leonard Veizi
A e meriton një njeri i cili ka punuar të paktën 40 vjet, një çmim mirënjohjeje për kontributin që i ka dhënë shoqërisë? Me siguri që po. Një gjë të tillë nuk e mohon dot kush, sepse çdonjëri prej nesh, që ka punuar e paguar taksat, e meriton një dekoratë mirënjohjeje, edhe në qoftë se ka bërë punë të thjeshta e pa shumë mend, qoftë dhe kur firma i ka rënduar si burrë shteti për fatet e kombit.
Po një varrmihësi, që ka mbuluar disa mijëra bashkëqytetarë të tij në varrezat publike të qytetit, por që në fund fare nuk mban mend në varrin e vet e ka hapur me duart e tij apo ia kanë hapur atë të ndërmarrjes funerale? Ama pyetje. Padyshim punë është dhe kjo. Madje shumë e nderuar.
Por kur këtyre personazheve, u jepet çmimi i mirënjohjes pasi ata kanë vdekur? Se në të gjallë të tyre shiheshin me përbuzje?
Bela e madhe me këto pyetje. Si the more??? Pas vdekjes??? Ah… po, kjo me siguri nuk ka vlerë fare, edhe pse më skeptikët do duan të thonë se një çështje e tillë mund të hajë debat.
Mirëpo në një monodramë, që dramaturgu Ferdinand Hysi e ka shkruar për spektatorë të të gjitha kalibrave, thuhet se pikërisht varrmihësit të qytetit, ditën e tij të vdekjes iu dha çmimi i mirënjohjes në formën e një Lopate Ari. Dhe letrën me motivacion si dhe vetë lopatën e jashtëzakonshme, ia dorëzoi qytetari numër një i kazasë, apo siç thuhet në ditët e sotme; vetë Kryetari i Bashkisë. Nder i madh, jo për gjë.
Ç’është e vërteta lopata dukej e artë. Domethënë e gjitha në ar puro, apo thjeshtë e larë në ar. Këtë detaj autori ka harruar të ta përmendi, por duke ditur si venë gjërat në Shqipëri, mund të hamendësojmë se ajo mund të ishe e lyer dhe me varak. Fundja për një të vdekur ishte. Se, kush është ai kryetar bashkie që varros dy metra thellë një alamet lopate me vlerë të konsiderueshme?! Edhe faraonit më jetëgjatë, me siguri stoli kallpe i kanë futur në sarkofag. E jo më këtij varrmihësit tonë.
Por të kthehemi tek tema dhe mesazhi i saj.
Me gjithë këtë nder që i bënë, – e që me siguri nuk i bëhet kujtdo, – varrmihësi duhej ta mbyllte gojën e të mos ankohej më. Se boll ishte qarë për dhimbje mesi, kockash e kyçesh. Tani mund të flinte i qetë, bashkë me lopatën e tij, sepse në fund të fundit të gjitha nderet i ishin bërë. Madje ca më shumë, sepse e kishin varrosur me një alamet kostumi që s’e kishte pasur kurrë në jetë dhe për më tepër me këpucë lëkure që as i kishte ëndërruar sa qe gjallë. E si për t’i vënë vulën gjithçkaje, apo siç thuhet në këto raste “qershia përmbi tortë”, rreth qafës i kishin vendosur një papion, gjë që ngjalli xhelozinë e të vdekurve të tjerë, sepse në parcelën e njerëzve dosido na ishte varrosur një VIP.
Ja kësaj i them ceremoni model unë. Se vërtet varrmihësi në jetën e tij kishte pasur vetëm pantallona të shqyera e pa xhepa, por në botën tjetër shkoi si gjithë të tjerët: i larë, i kollarisur e me ca xhel mbi flokë, sipas modës së fundit.
Mirëpo ja, ndodh e kundërta. Drama mori kthesë. Dhe këtu autori i veprës na habiti ca. Se na kishte bërë për personazh të parë një varrmihës grindavec. Ai jo vetëm që filloi të ankohej sa s’ka më, por e refuzon lopatën të cilën ia kishin varur në qafë. “Me të drejtë”, tha një spektator në plate. Ndoshta me të drejtë. Se edhe po të donte ta shiste te dyqani i sendeve të çmuara, sërish paratë që do fitonte nuk do ta gëzonin. Për më tepër që, ai ishte jetim e pa familje, dhe nuk kishte as të afërm të tjerë që ta gëzonin këtë nder të madh që u bëri Kryetari i Bashkisë. Shkurt: gjithë ai mund kot.
Po le ta ndërpresim pak këtë narracion mbi tekstin dhe le ta shohim dramën nga një aspekt tjetër:
Me një humor fin, me pak sarkazëm e ironi, ca kripë e piper dhe një vijë filozofike mendimi që të shoqëronte gjatë gjithë kohës, spektatori kryeqytetas ka ndjekur monodramën e shkruar nga dramaturgu i mirënjohur Ferdinand Hysi: “Lopata e Artë”. Shfaqja në fjalë ishte vënë në skenë dhe interpretuar nga Leonard Hamitaj, një bashkëpunim që erdhi në kryeqytetin shqiptar falë një shoqatë teatrore të kryeqytetit të Kroacisë, “Mërgimtari” i Zagrebit, nga të paktat, – në mos e vetmja, – që po përkrah fort dramën shqipe.
Por cili ishte morali i fabulës në më shumë se një orë vepër skenike? Se nuk ka vepër artistike pa një moral, apo jo?
Me siguri autori donte të thoshte se varrmihësit të shkretë do të ishte më mirë t’i kishin rritur ca rrogën për shkallën e vështirësisë së punës, dhe aty nga fundviti t’i jepnin gjithmonë ndonjë shpërblim, sepse me siguri do të ndihej shumë më i vlerësuar se sa me kostumin “alla frënga”, këpucët me shollë, papionin rreth qafës dhe Lopatën prej Ari, një arsenal i tërë luksi me të cilët e kishin futur në gropë, apo në “banesën e fundit” siç thuhet në mënyrë të kulturuar. E meqenëse nuk ishte mësuar me salltanet e të tilla, i gjori varrmihës, pak nga pak i hoqi të gjitha, papionin, xhaketën, këmishën, dhe së fundi pantallonat, duke bërë një skenë striptizmi, por këtë herë jo nën tingujt e “You can leave your hat on” të Joe Cocker-it.
Dhe në fund, kur shumica e spektatorëve mendoi se shkalla e striptizmit do t’ia kalonte dhe skenës së Kim Basinger, aktori Leonard Hamitaj nën lëkurën e varrmihësit e mbajti dorën: “Brekët jo, ato nuk i heq, – tha në fund, – sepse nuk do kuptohet më se çfarë ndryshimi ka mes një njeriu dhe një qeni që nuk ka mbajtur kurrë brekë”. Dhe kjo është të vendosësh pikën mbi “i”, sepse në fund të fundit ka të bëjë me dinjitetin.
E ja, kjo ishte fabula e shkruar nga Ferdinand Hysi, autori i më shumë se 40 dramave, një pjesë e madhe e të cilave janë vendosur në skenat e Vlorës, që është dhe dashuria e tij e parë, por dhe të Tiranës e Durrësit. Ndërkohë që vitet e fundit drama e shkruar prej tij e ka kapërcyer kufirin shtetëror për të mbërritur për herë të dytë deri në Zagrebin e Kroacisë.
Leonard Veizi/Fjala.al/
