Rreth 3 miliardë njerëz ende gatuajnë duke përdorur lëndë djegëse të ngurta (të tilla si druri, mbeturinat e bimëve, qymyrin, qymyrin dhe plehrat) dhe vajguri në zjarre të hapur dhe soba joefikase. Shumica e këtyre njerëzve janë të varfër dhe jetojnë në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme.
Këto praktika gatimi janë joefikase, dhe përdorin lëndë djegëse dhe teknologji që prodhojnë nivele të larta të ndotjes së ajrit shtëpiak me një gamë ndotësish që dëmtojnë shëndetin, përfshirë grimcat e vogla të blozës që depërtojnë thellë në mushkëri. Në banesat me ventilim të dobët, tymi i brendshëm mund të jetë 100 herë më i lartë se nivelet e pranueshme për grimcat e imëta. Ekspozimi është veçanërisht i lartë midis grave dhe fëmijëve të vegjël, të cilët kalojnë kohën më të madhe pranë vatërës së zjarrit në shtëpitë e tyre.
Ndikimet në shëndet
3.8 milion njerëz në vit vdesin para kohe nga sëmundja që i atribuohet ndotjes së ajrit shtëpiak të shkaktuar nga përdorimi joefikas i karburanteve të ngurta dhe vajgurit për gatim. Në mesin e këtyre 3.8 milion vdekjeve:
-27% janë për shkak të pneumonisë
-18% nga goditja
-27% nga sëmundja ishemike e zemrës
-20% nga sëmundja pulmonare obstruktive kronike (COPD)
-8% nga kanceri i mushkërive.
Pneumonia
Ekspozimi ndaj ndotjes së ajrit shtëpiak pothuajse dyfishon rrezikun nga pneumonia e fëmijëve dhe është përgjegjës për 45% të të gjitha vdekjeve nga pneumonia në fëmijët më pak se 5 vjeç. Ndotja e ajrit shtëpiak është gjithashtu rrezik për infeksione akute të poshtme të frymëmarrjes (pneumoni) tek të rriturit, dhe kontribuon në 28% të të gjitha vdekjeve të të rriturve nga pneumonia.
Sëmundje kronike obstruktive pulmonare
Një në katër ose 25% të vdekjeve nga sëmundja pulmonare obstruktive kronike (COPD) tek të rriturit në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme janë për shkak të ekspozimit ndaj ndotjes së ajrit shtëpiak. Gratë e ekspozuara ndaj niveleve të larta të tymit të brendshëm kanë më shumë se dy herë më shumë të ngjarë të vuajnë nga COPD sesa gratë që përdorin lëndë djegëse dhe teknologji më të pastër. Në mesin e burrave (të cilët tashmë kanë një rrezik të shtuar të COPD për shkak të nivelit të tyre të pirjes së duhanit), ekspozimi ndaj ndotjes së ajrit shtëpiak gati dyfishon atë rrezik.
Goditje
12% e të gjitha vdekjeve për shkak të goditjes mund t’i atribuohen ekspozimit të përditshëm ndaj ndotjes së ajrit shtëpiak që vjen nga gatimi me lëndë djegëse të ngurta dhe vajguri.
Sëmundja ishemike e zemrës
Përafërsisht 11% e vdekjeve për shkak të sëmundjes ishemike të zemrës, që përbëjnë mbi një milion vdekje të parakohshme në vit, mund t’i atribuohen ekspozimit ndaj ndotjes së ajrit shtëpiak.
Kancer në mushkëri
Përafërsisht 17% e vdekjeve nga kanceri në mushkëri tek të rriturit i atribuohet ekspozimit ndaj kancerogjenëve nga ndotja e ajrit shtëpiak të shkaktuar nga gatimi me vajguri ose lëndë djegëse të ngurta si druri, qymyrguri ose qymyri. Rreziku për gratë është më i lartë, për shkak të rolit të tyre në përgatitjen e ushqimit.
Ndikime dhe rreziqe të tjera shëndetësore
Në përgjithësi, grimcat e vogla dhe ndotësit e tjerë në tymin e shtëpisë ndezin rrugët e frymëmarrjes dhe mushkëritë, duke dëmtuar reagimin imunitar dhe zvogëlojnë aftësinë që mbart oksigjeni në gjak.
Ekzistojnë gjithashtu dëshmi të lidhjeve midis ndotjes së ajrit shtëpiak dhe peshës së ulët të lindjes, tuberkulozit, kataraktit, kancerit të nazofaringitit dhe laringut.
Vdekshmëria nga sëmundja ishemike e zemrës dhe goditja ndikohen gjithashtu nga faktorët e rrezikut të tilla si presioni i lartë i gjakut, dieta jo e shëndetshme, mungesa e aktivitetit fizik dhe pirja e duhanit. Disa rreziqe të tjera për pneumonia e fëmijërisë përfshijnë ushqyerjen me gji suboptimale, nënpeshën dhe tymin e dorës së dytë. Për kancerin e mushkërive dhe sëmundje kronike obstruktive pulmonare, pirja e duhanit aktiv dhe tymi i duhanit të dorës së dytë janë gjithashtu faktorët kryesorë të rrezikut.
Ndikimet në barazinë shëndetësore, zhvillimin dhe ndryshimin e klimës
Pa një ndryshim thelbësor të politikave, numri i përgjithshëm i njerëzve që nuk kanë qasje në karburante të pastër dhe teknologji do të mbetet kryesisht i pandryshuar deri në vitin 2030 (Agjensia Ndërkombëtare e Energjisë, 2017 (1)) dhe për këtë arsye pengon arritjen e Agjendës 2030 për Zhvillim të Qëndrueshëm.
Mbledhja e karburantit rrit rrezikun e dëmtimit muskulor, konsumon kohë të konsiderueshme për gratë dhe fëmijët, kufizon aktivitetet e tjera prodhuese (siç janë gjenerimi i të ardhurave) dhe largon fëmijët nga shkolla. Në mjedise më pak të sigurta, gratë dhe fëmijët janë të rrezikuar nga dëmtimi dhe dhuna gjatë grumbullimit të karburantit.
Karboni i zi (grimcat e blozës) dhe metani i emetuar nga djegia joefikase e sobës janë ndotës të fuqishëm të ndryshimit të klimës.
Shumë nga karburantet dhe teknologjitë e përdorura nga familjet për gatim, ngrohje dhe ndriçim paraqesin rreziqe të sigurisë. Gëlltitja e vajgurit është shkaku kryesor i helmimeve në fëmijëri, dhe një pjesë e madhe e djegieve dhe dëmtimeve të rënda që ndodhin në vendet me të ardhura të ulëta dhe të mesme janë të lidhura me përdorimin e energjisë shtëpiake për gatim, ngrohje dhe / ose ndriçim. /Marrë nga World Helth Organization/
