Nga Nazim Rashidi
Në Maqedoninë e Veriut shkaktohet reagimi i duhur paralajmërimi nga Ministria e Arsimit që pritet të bëhet një model i tillë për të arsimit. Ajo që ngjalli më shumë debat ishte shpjegimi se disa lëndime mund të shkrihen në një, si histori dhe gjeografia e mësuar së bashku. Nga ministria sqaruan bëhet fjalë për ndryshimin e konceptit që mëson materialet dhe jo të zhduken lëndimet apo disiplinat shkencore. Ideja e ministrisë është që disiplinon shkencëtar të mësojë “të lidhura”.
Duke marrë veçanërisht zhvillimin e politikës së ditës me rrugëtimin e Maqedonisë së Veriut drejt BE-së dhe bllokuar tani nga Bullgaria, ku historia pikërisht dhe interpretimi i saj është i domosdoshëm, ky propozim ndezi reagim pikërisht për shkak të idesë se historia mund të hiqet si lëndë. Në qoftë se e heqim këtë emocion të çastit anash, debati për arsimin duhet të merret seriozisht, madje edhe më serioz i mundshmi. Nga të gjithë. Për një gjë padyshim pajtohen të gjithë se një reformim duhet bërë. Dhe lind pyetja si? Kush duhet të dalë në krye të tij? Siguria këtu është politikë dhe ka frikë se si vizion i titullarëve do të reflektohet, por kjo fushë duhet të shkojë përtej politikës së ditës.
Një model që shpesh merret si duhet, madje u përmend edhe nga Ministria e Arsimit Milla Carovska, është modeli i Finlandës. Shumë mirë, por çfarë parasheh ai? Ose pse ka dhënë rezultate? Me këtë tekst nuk mund të japësh shpjegime të thella, sepse rreshtat janë të limituar, por disa koncepte do t’i shtroj. Para dhe që është esenciale është koncepti në Finlandë arsimimi është një e drejtë themelore dhe si rrjedhojë e politikave arsimore nënkuptojë mundësinë e barabartë për të gjithë. Edhe një herë: E DREJTË THEMELORE dhe TË GJITHË KANË MUNDËSI TË BARABARTË PËR ARSIMIM.
Kjo do të thotë se shkollimi është FALAS. Edhe në rastet kur ka shkollë private, që është tejet e rrallë në fakt është i subvencionuar nga shteti. Universiteti është FALAS. Për një person në Finlandë paguan 0 para, që nga klasa e parë dhe deri tek titulli doktor shkencash. Por ky koncept është pazar e suksesit, sepse heq idenë elitare të shkollimit dhe vë dijen të parit. Sistemi arsimor i merr fëmijët që nga të gjitha shtresat e trajtimit të njëlloj, ju jep mundësi të bëni të gjithë, dhe të çoni përpara të gjithë, secilin me specifikat e veta. Nëse suksesi i kësaj qasjeje është edhe një arsye tjetër, për të gjitha pjesët, do të bëjë spektër politik këtë gjë nuk do të vendoset në dyshim.
Është një konsensus i përgjithshëm pra, që nënkupton që politikat arsimore apo vetë arsimin dhe drejtojnë profesionistët. Që të jetoni edhe më qartë, arsimi në të gjitha nivelet, që nga zyrtarët më të lartë, departamentet e ndryshme arsimore apo vetë shkollat drejtohen nga edukatorët, arsimuesit, jo biznesmenët apo politikanët. Dhe të gjithë këta profesionistë janë arsimtarë të edukuar në universitet. Të gjithë arsimtarët janë mua master. Qëllimi: Mënyra në Finlandë duhet të ketë të gjitha shanset për të marrë edukimin cilësor pavarësisht nëse bëhet në fshat ose në kryeqytet.
Ky sistem ra në sy kur nxënësit dhe studentët disa vite më vonë, që nga plotësimi i tij vetëm se do të heqë dorë nga vlerësimi i një sistemi. Sidomos u mor në një mënyrë për të kërkuar në Finlandë arsimi ishte falas dhe arrinte rezultate të shkëlqyera për të dalluar me disa vende si SHBA apo Britania e Madhe që për arsimin paguhet shumë shtrenjtë. Aspekti tjetër i suksesit të sistemit finlandez është koncepti se si duhet parë shkollimi? Përgjigjja e zyrtarëve në Finlandë dhe parafrazuar është se fëmijët i mësojnë si të mësojnë, dhe jo si marrin diploma.
Por ky koncept nuk është një lojë fjalësh, sepse sipas studimeve, dallimi i dijeve mes nxënësve mund të dobësohet dhe atyre të mira, është më i modës në krahasim me vendet e tjera. Dhe kur shohim modelin e arsimit, do të dalim tek ato propozime që u bënë nga ministria tek ne, ku thelbi nuk është mësuar në formën e kombinuar, në futet e teknologjisë më shumë në përdorim, në lihen e studentëve pa ngarkesë dhe sidomos pa barrën e notave Të identifikohen prirjet e secilit dhe ajo është më e mirë është në të gjithë të ndihen të dobishme me aftësitë që keni. Bëni një informacion informacion pafund edhe dokumentar edhe materiale të kurikulave finlandeze, por esenca është diku tjetër.
Ky model dhe sidomos koncepti që është profesionist i merren me arsimin dhe politikën e ndërmarrjes ka vazhduar mbi 40 vjet më parë. Dhe vetëm para rreth 10 vjet të vjetra ra në sy të botës kur nxënësit e Finlandës dilnin të parët në testime. Por si erdhi deri tek ky koncept? U karakterua se ishte një element kryesor i rimëkëmbjes ekonomike të vendit. Finlanda nuk ishte një nga vendet më të zhvilluara atëherë, përkundrazi. Nëse vendosni që të jetoni në jetë dhe çdo zhvillim pa përjashtim. Dhe çfarë bënë? Vendosën të përdorin çdo resurs njerëzor që kishte vendin, duke krijuar kushte të barabarta për të gjithë e duke nxjerrë më shumë në nivelin e pa dallim nga vinin. Më lejoni të merrni vetveten që të bëni vendin dhe paraprakisht.
Sigurisht që modelet e ndryshme nuk mund të merren e kopjohen pa kontekstet aktuale. Prandaj e para që duhet bërë ose që duhet shtruar si çështje te ne është, a ndërtohet dot një konsensus i gjerë që arsimi mos të jetë betejë e shëmtuar politike? Pas kësaj vinë të gjitha. A ndërtohen dot disa themele mbi të cilat do të duhet të zhvillohet arsimi, jo në vitet, por në dekadat në vazhdim? Nëse nuk arrihet ky konsensus, kush e di sa modele të merren për bazë, nëse vjen një ministër dhe hedh poshtë punën e tjetrit, për çfarë do arsye, atëherë çdo gjë do të bjerë në ujë.
Tjetra që është bazike, a biem dot të gjithë dakord, që shteti gjënë e parë që duhet të bëjë është krijimi i kushteve të njëjta arsimi për të gjithë? Kush do që është sot e kush do që do bëhet nesër ministër, mos mund ta lëkundë këtë qasje. A s’është turp dhe tmerr që disa fëmijë mos kenë kushte elementare në shkollë, të ecin me kilometra në këmbë, të tjerë të jenë nga 40 në klasë, e të tjerë të mësojnë me tabela elektronike. Tek arsimtarët, a mund të nxisim më të mirët e gjimnazistëve të bëhen mësues? Nëse nuk krijojmë breza të diturish në përputhje me kohën, e gjitha është kot.
Shkollat e bukura e me pajisje nuk do kenë vlerë nëse nuk ka mësues të mirë. E këtu më s’ka lidhje nga cila parti do jenë ministrat e drejtorët sepse do mbesim në fund të të gjitha vlerësimeve nëse më të mirët nuk i mësojnë brezat që vijnë. Sa i përket kurikulave, nëse ato ndërtohen nga profesionistët dhe përherë me mendje të hapur që të shkojnë baras me teknologjinë e me kohën, s’do ketë shumë dallime e përplasje. Sepse do të ndërtohen e rishikohen nga profesionistët. Esenca e kësaj fushe jetike të zhvillimit duhet të jetë sa më apolitike. Politika veç të krijojë hapësirë për zhvillim.
Që në kontekstin e sotëm, vështirë se arrihet. Frika është se propozimet e fundit, (të cilat ende s’janë të qarta të merremi vesh) do politizohen. Do hidhen poshtë nga rivalët e do ngrihen lartë nga bashkëpartiakët pa zhvilluar debatin e sinqertë. Kur titullarët të ndërrohen do ndryshojë edhe modeli dhe sërish do mbesim në këtë realitet, ku do nxiten dallimet, shkollimi s’do përparojë, do marrin hov shkollimet private dhe në fund do kemi individë që do kenë diploma nga gjimnaze e fakultete prestigjioze, por jo dhe një komb dhe shoqëri të zhvilluar.
Për shembull një shkollë me program finlandez qenka edhe në Kosovë. Ku një vit shkollimi kushton disa mijëra euro. Sigurisht akses në këtë shkollë do kenë fëmijët e prindërve që kanë të ardhura të larta. Deri këtu në rregull. Por përqindja e tyre është aq e vogël, sa që nuk do bëjnë dot asnjëherë dallimin për të rritur dijeninë e shoqërisë. Tjetra, dallimi i dijeve të tyre dhe të tjerëve që kanë shkuar në shkolla publike do jetë aq i madh, sa praktikisht shumica e këtyre fëmijëve do ikin jashtë dhe s’do kenë asnjë kontribut në vend. Nëse mbesin do jenë në përplasje konstante me nivelin e përgjithshëm. Mbase do jenë drejtues të bizneseve të prindërve ose do krijojnë edhe të tjera, mbase do përfshihen edhe në institucione, por do thonë vazhdimisht atë që e thonë të gjithë sot, siç ma tha dhe një biznesmen para pak ditësh: “s’ka njerëz të aftë”.
Pra çfarë do ndodhë, është se do dënohen këta pak fëmijë, që të merren me nivelin e dobët të krijuar me vite. Individualisht, nga qëndrime egoiste, apo edhe një krekosjeje momentale prej një pasaniku instant, mund të kënaqen se fëmijët do u shkojnë në shkolla të pasura, e inovative. Por nëse mbesin këtu veç do u lënë barrën të merren me injorancën e përgjithshme që as e si ta thyejmë së bashku si shoqëri.
Çështja e arsimit është jetike dhe bën dallimin e madh se si shihet e ardhmja. Nga aspekti egoist dhe përfitues personal, ky dallim i madh në dije mund të sjellë privilegje, por nga aspekti shoqëror e zhvillimit të përgjithshëm për të cilën krekosen të gjithë se kontribuojnë lë dallime në dijeni, është mëkat dhe dënim për ata që shkollohen mirë një herë dhe për të gjithë ne, sepse zhvillimi nuk është i përgjithshëm. Pyetja është kjo: A bëhemi dot edhe ne Finlandë? Fatkeqësisht përgjigjja është, “s’bëhemi dot ne Finlandë”, ashtu thuhet shpesh, pavarësisht se disa fëmijë do shkojnë në shkolla të shtrenjta.
Dhe çdo gjë që është kjo? Bëhuni “finlandezë të humbur”, ata të mirëshkolluar s’do të bëjnë kompatibilitet me realitetin. Të tjera do të bëjnë tendë në finlandizohen por s’do të arrijnë dhe do të mbesin në këtë kërkim konstant për përparimin. Finlanda për vete do të përparojë, e ne do ta bëjmë vetëm kur do të vazhdojmë atje në esencialen e tyren se arsimimi është E DREJTË THEMELORE dhe TË GJITHË DUHET TË KENË MUNDËSI TË BARABARTË PËR ARSIMIM!
