Nga Eduart Gjokutaj
- Borxhi publik dhe nivelet e taksave janë rritur gjatë shumicës së konflikteve
Përsa lidhet me nivelin e borxhit publik mund të thuhet se është ende herët për të shprehur tendencat e tij, përsa kohë ngjarjet luftarake janë në fillimet e tyre dhe masat financiare dhe fiskale po ashtu. Ndërsa izolimi global dhe ndëshkimi financiar mund të dëmtojnë Putinin dhe përkrahësit e tij, por kryesisht dhe direkt po ashtu edhe qytetarët rusë e bjellorusë, rënia me 30% të vlerës brenda pak ditësh e rublës ruse kundrejt dollarit amerikan dhe Euros, si dhe rritja e normave të interesit në 20% (+11.5% më lart se fillimi luftës) tregojnë për efektin direkt të masave shtërnguese të koalicionit botëror anti luftë. Gjithashtu, Banka Qendrore e Rusisë ka bllokuar përkohësisht shitjen e letrave me vlerë tek të huajt. Por masat për bllokimin financiar me ndikim në buxhetin e vendit janë në rritje. Komisioni Evropian, SHBA, Britania e Madhe dhe Kanadaja thanë se do të lëvizin për të parandaluar Rusinë të përdorë rezervat e saj masive të huaja, të vlerësuara në vlerë rreth 630 miliardë dollarë deri në fund të Janarit 2022. Rezervat financiare në dollarë, euro, stërlina dhe juan do të lejonin bankën qendrore të ndërhynte në mënyrë të konsiderueshme për të mbështetur rublën në rast të luhatshmërisë. Agjencitë ndërkombëtare të vlerësimit tashmë kanë ulur vlerësimin e Rusisë. S&P e ka ulur vlerësimin e kredisë së Rusisë në “junk”, ndërsa Moody’s e ka vënë atë në rishikim për një ulje në statusin “junk”. Kjo do të thotë se qeveria mund të mos ketë para të mjaftueshme për të shlyer atë që ka marrë hua. Megjithatë, nëse Rusia lufton për të blerë rubla me rezervat e saj të huaja, presioni mbi monedhën do të intensifikohet dhe radhët e gjata në ATM mund të evoluojnë në më shumë panik në banka. Detajet e sakta se si do të bllokohet Banka Qendrore nuk njihen ende. Lidhur me efektet e masave bllokuese për Rusinë në tregjet financiare, shihet se rënia e tregut në javën e fundit të Shkurtit 2022 fshiu gati 1 trilion dollarë nga vlera e tregut global të aksioneve dhe përshpejtoi një rënie të indekseve kryesore që ka ardhur këtë vit pasi investitorët kanë filluar të shqetësohen për rritjet kryesore të normës së bankës qendrore. Nasdaq i SHBA-së regjistroi rënie prej 20% ne tregun ku perfshihet Rusia dhe influenca tregtare e saj, por tregjet amerikane përfunduan duke u mbyllur më lart pavarësisht të gjitha dëmeve diku tjetër. Tregjet e aksioneve të SHBA u rritën me shpresën se ky konflikt do të ngadalësojë gatishmërinë e Rezervës Federale të SHBA dhe bankave të tjera qendrore për të rritur normat e interesit. Evropa nuk ka shfaqur ende rënie të dukshme ne rezultante, edhe pse ka patur ulje-ngritje qe kane neutralizuar tregun. Ndërkohë, indeksi i tregjeve në zhvillim shënoi nje renie te permbledhur ne me pak se 4%. Ndikimi afatshkurtër i luftës në tregun financiar është tashmë i qartë. Përballë një goditjeje stagflacioniste (rritje ekonomike e ulet me inflacion dhe papunesi) aksionet globale ka të ngjarë të lëvizin nga niveli aktual (-10%) në zonën e provës së rezistencës (-20% ose më shumë). Përfitimet e sigurta të bonove qeveritare do të bien për njëfarë kohe dhe më pas do të rriten pasi inflacioni të jetë i qartë në tendencën rritëse të tij. Por, Rusia ka ende disa opsione për të shfrytëzuar. Rreth 15% e rezervave të saj valutore mbahen në Kinë dhe qeveria kineze mund të jetë e gatshme të ndihmojë. Rusia mban gjithashtu një nga rezervat më të mëdha të arit në botë, rreth 2,300 tonë me vlerë rreth 142 miliardë dollarë me çmimet aktuale. Gjithsesi, të dy këto burime gjithsesi nuk vlejnë përpara kostove që duhet të [ërballojë si në forntin e luftës, por edhe në frontin e brendshëm me qytetarët e vet. Përsa mund të shihet në drejtim të politikës fiskale duket se liderët perëndimorë nuk mund të mbështeten në politikën fiskale për të kundërshtuar efektet frenuese të rritjes së goditjes në Ukrainë. SHBA-ve dhe shumë ekonomive të tjera të përparuara po u mbarojnë “municionet” fiskale, pasi kanë zbatuar të gjitha ndalesat në përgjigje të pandemisë COVID-19. Qeveritë kanë grumbulluar deficite gjithnjë e më të paqëndrueshme dhe shërbimi i këtyre borxheve do të bëhet shumë më i shtrenjtë në një mjedis me norma interesi më të larta. Për më tepër, një stimul fiskal është përgjigja e gabuar e politikës ndaj një goditjeje stagflacioniste të ofertës. Megjithëse mund të zvogëlojë ndikimin negativ të goditjes në rritje, ai do të shtojë presionin inflacioniste. Dhe nëse politikëbërësit mbështeten si në politikën monetare ashtu edhe në atë fiskale për t’iu përgjigjur goditjes, pasojat stagflacioniste do të bëhen edhe më të rënda, për shkak të efektit të rritur në pritjet inflacioniste. Politikat masive stimuluese monetare dhe fiskale që qeveritë zbatuan pas krizës financiare globale të vitit 2008 nuk ishin inflacioniste, sepse burimi i atij goditjeje ishte nga ana e kërkesës, e nxitur nga një krizë kredie në një kohë kur inflacioni ishte i ulët dhe nën objektivin. Situata sot është krejtësisht e ndryshme. Ne po përballemi me një goditje negative të ofertës në një botë ku inflacioni është tashmë në rritje dhe shumë mbi objektivin.
- Konsumi si përqindje e PBB-së është ulur gjatë shumicës së konflikteve
Ndikimi global në ekonomi dhe konsum i luftës së Putinit do të kanalizohet përmes naftës dhe gazit natyror, por nuk do të ndalet me kaq. Efektet dëmtuese ekonomike do t’i japin një goditje masive besimit konsumator në një kohë kur rimëkëmbja e brishtë nga pandemia po hynte tashmë në një periudhë pasigurie dhe presionet inflacioniste vijojnë në rritje. Efektet goditëse të krizës në luftën e nisur ndaj Ukrainës, nisur edhe nga depresioni i gjerë gjeopolitik duket se do të jenë gjithçka tjetër përveçse kalimtare. Çmimet e grurit arritën këtë javë në nivelet më të larta që nga mesi i vitit 2008[1], ndërsa tregjet u përpoqën të vlerësonin pasojat në furnizimet me drithëra nga konflikti midis Rusisë dhe Ukrainës, dy nga eksportuesit më të mëdhenj në botë. Ndërprerja e furnizimit nga rajoni i Detit të Zi do të ushtrojë presion mbi çmimet dhe do të rrisë më tej inflacionin e ushqimeve në një kohë kur përballueshmëria është një shqetësim i madh në të gjithë globin pas dëmit ekonomik të shkaktuar nga pandemia COVID-19. Por, ndikimi në bilancin buxhetor duket se do të ndikojë pa asnjë mëdyshje në secilën nga ekonomitë që synojnë të ruajnë status quon-në e tyre në treg dhe në politikë. Kështu, psh. njoftimi i qeverisë gjermane për të rritur shpenzimet e mbrojtjes me 100 miliardë euro këtë vit dhe shpenzimet vjetore të mbrojtjes në 2% të PBB-së tregon se më shumë stimul fiskal është në prag. Në të njëjtin drejtim shkon edhe plani i qeverisë për të ndërtuar sa më shpejt dy terminale LNG. Këta shembuj ilustrojnë se lufta në Ukrainë dhe implikimet e saj ekonomike do të ushtrojnë më shumë presion edhe mbi tranzicionin e energjisë së gjelbër (rinovueshme) dhe përpjekjet për ta përshpejtuar atë duke patur parasysh këtu edhe shumë marrëveshje të lidhura me këtë proces. Buxhetet e vendeve të mëdha do të duhet të ndryshojnë kahun e tyre ndaj shpenzimeve në rritje, por kjo do të jetë në fund të fundit një ndryshim i madh për një kohë të ardhme ndryshe.
- Investimet dhe marëdhëniet tregtare si përqindje e PBB-së janë ulur gjatë shumicës së konflikteve
Ndërsa frika për situatën financiare të Rusisë rritet, disa kompani ndërkombëtare dhe investitorë janë tërhequr nga interesat e tyre në Rusi dhe Bjellorusi. Qeveria norvegjeze deklaroi, se Fondi i saj i naftës prej 1.3 trilion dollarësh, fondi më i madh i pasurisë sovrane në botë, do të shesë investimet ruse me vlerë 3 miliardë dollarë. BP gjithashtu ka lëvizur për të ndërprerë lidhjet e saj me kompaninë ruse të naftës Rosneft, duke hequr 20% të aksioneve në kompani. Shell gjithashtu do të përfundojë të gjitha lidhjet e saj me Gazprom. Masa të tjera përfshijnë një ndalim të tranzitit ajror mbi Rusi (Kanali Siberian), duke i bërë fluturimet trans-Eurazia më të shtrenjta, një embargo mbi eksportet e titanit dhe metaleve të tjera të rralla (ridrejtimi në Lindje) dhe një ndërprerje të gazit në BE (gjithsej eksportet e gazit në Rusi përbëjnë 7-10% të eksporteve totale të Rusisë, prodhimi dhe eksportet e gazit përbëjnë vetëm 5% të të ardhurave federale të Rusisë. Diku tjetër, organi qeverisës i futbollit evropian, UEFA i ka dhënë fund marrëveshjes dhjetëvjeçare të sponsorizimit me Gazprom, me vlerë rreth 40 milionë euro në vit për autoritetet e futbollit. Po kështu, kompani me peshë ndërkombëtare për mallra dhe shërbime kanë deklaruar masat e pezullimit të marëdhënieve me ente dhe biznese të ndryshme ruse duke synuar edhe bllokimin tërësor të jetës sportive dhe turistike me këtë rast.
Një ndalim i importeve nga BE-ja në përgjigje të sanksioneve të teknologjisë nuk është me efekte të rikuperueshme në pak kohë për ekonomitë e secilit vend që ka marëdhënie tregtare me Rusinë. Importet ruse nga BE, Mbretëria e Bashkuar, Zvicra dhe Norvegjia arritën në 120 miliardë dollarë në vitin 2021, ose 41% të importeve të mallrave të Rusisë. Në këto përmasa të marëdhënieve duket se dëmi është i dyanshëm, në vlera përtej vitit 2021dhe me efekt domino në të gjithë partnerët tregtarë që këto vende kanë me vende të tjera. Për më tepër, nuk mund të përjashtohet mundësia që Rusia t’i përgjigjet sanksioneve të reja perëndimore me kundërmasën e saj: domethënë, reduktimin e mprehtë të prodhimit të naftës në mënyrë që të rrisë çmimet globale të naftës edhe më shumë. Një lëvizje e tillë do të sillte një përfitim neto për Rusinë për sa kohë që rritja shtesë e çmimeve të naftës është më e madhe se humbja e eksporteve të naftës. Putin e di se ai mund të shkaktojë dëme më të mëdha në ekonomitë dhe tregjet perëndimore se në Rusi, pasi ai ka shpenzuar pjesën më të madhe të dekadës së fundit duke ndërtuar një “arkë lufte” dhe duke krijuar një mburojë financiare kundër sanksioneve shtesë ekonomike. Nafta është më e rëndësishme. Rusia nuk ka gjasa ta ndalojë eksportin vetë, por gradualisht mund të ridrejtojë rrjedhat në varësi të marëdhënieve politike dhe ekonomike me vendet e tjera. Në përgjithësi, sektori i naftës dhe gazit përbën gjysmën e eksporteve të mallrave të Rusisë, por vetëm 15-20% të PBB-së dhe deri në 5% të punësimit. Lufta në Ukrainë mund të ketë një ndikim të vogël ekonomik dhe financiar globalisht, duke qenë se Rusia përfaqëson vetëm 1.7% të ekonomisë botërore. Ekonomia ruse me 1.48 trilion dollarë është më e vogël se 11 shtete të tjera të botës, por fuqia e ndikimit të ekonomisë ruse merr vlera të shtuara nga arsenali bërthamor dhe kërcënimi global prej saj. Por, lufta në Ukrainë nuk është thjesht një tjetër konflikt i vogël, ekonomikisht dhe financiarisht i parëndësishëm i llojit të parë diku tjetër në dekadat e fundit. Inflacioni është rritur gjatë ose si pasojë e drejtpërdrejtë e këtyre konflikteve. Teoria e inflacionit na tregon se në rastet kur ai ndodh ka dy tipe të inflacionit: i mirë dhe i keq. Shkurtimisht, inflacioni i mirë nxitet nga kërkesa e brendshme dhe pagat në përputhje me objektivin e politikës monetare, të cilin duhet ta ushqejë derisa të arrihet ky objektiv. Në vend të kësaj, inflacioni i keq reflekton goditje negative të ofertës që rrisin çmimet dhe ul aktivitetin ekonomik, të cilin politika monetare duhet ta analizojë. Por, nëse do të kemi të bëjmë me një kombinim apo mospërkatësi në asnjerin nga këto tipe, atëherë do të jemi në kushtet e inflacioni i cili nuk do të ketë asnjë teori parandaluese apo akomoduese të prirjeve të tregut që të mund ta adresojë dhe të shërbejë për një ankorim të pritjeve inflacioniste. Nëse bazohemi në historinë e tregut në konfliktet e të kaluarës duke konsideruar edhe periudha pararendëse inflacioniste, ndoshta çmimet e naftës dhe gazit natyror do të rriten më tej në shumë mbi 100 dollarë për fuçi, ashtu si edhe çmimet e shumë mallrave të tjera pasi Rusia dhe Ukraina janë ende eksportuesit kryesorë të lëndëve të para dhe ushqimit. Monedhat e sigurta si franga zvicerane do të forcohen dhe çmimet e arit do të rriten më tej. Pasojat ekonomike dhe financiare nga lufta dhe tronditja stagflacioniste si pasojë do të jenë sigurisht më të mëdhatë në Rusi dhe Ukrainë, të ndjekur nga Bashkimi Evropian, për shkak të varësisë së tij të madhe nga gazi rus. Por edhe SHBA-të dhe vendet e tjera do të vuajnë për shkak të sanksioneve dhe ndikimeve globale. Për shkak se tregjet botërore të energjisë janë shumë të integruara, një rritje e çmimeve globale të naftës e përfaqësuar nga standardi Brent do të ndikojë fuqishëm në çmimet e naftës së papërpunuar në SHBA. Ndërsa një grup i vogël biznesesh energjitike (eksportues karburante dhe energji) do të korrin fitime më të larta, familjet dhe bizneset do të përjetojnë një goditje masive çmimesh, duke i çuar ato në uljen e shpenzimeve. Një tronditje e thellë stagflacioniste është gjithashtu një skenar makthi për bankat qendrore, të cilat do të jenë të anatemuara nëse reagojnë dhe të anatemuara edhe nëse nuk do të veprojnë. Nga njëra anë, nëse ato kujdesen kryesisht për rritjen duhet të vonojnë rritjen e normave të interesit ose t’i zbatojnë ato më ngadalë. Por në mjedisin e sotëm, ku inflacioni është në rritje dhe bankat qendrore janë tashmë prapa kurbës, shtrëngimi më i ngadalshëm i politikës mund të përshpejtojë ankorimin e pritjeve inflacioniste, duke përkeqësuar më tej stagflacionin. Nga ana tjetër, nëse bankat qendrore mbeten të ashpra (ose bëhen më të ashpra), recesioni i afërt do të bëhet më i rëndë. Inflacioni do të luftohet me norma më të larta të politikës nominale dhe reale, duke rritur çmimin e parasë dhe në këtë mënyrë duke dobësuar ekonominë e përgjithshme. E kemi parë këtë “film” dy herë më parë, me goditjet e çmimit të naftës të viteve 1973 dhe 1979. Rishfaqja e sotme do të jetë pothuajse po aq e shëmtuar. Konflikti dramatik në Ukrainë tani po rëndon negativisht si në kushtet e ofertës ashtu edhe të kërkesës, duke e bërë pasigurinë më të mprehtë dhe duke përkeqësuar rreziqet për perspektivën afatmesme të inflacionit nga të dyja palët. Në këtë mjedis, nuk do të ishte e mençur të angazhoheshim paraprakisht për hapat e politikës së ardhshme derisa pasojat nga kriza aktuale të bëhen më të qarta. Dhe Banka Qendrore Europiane është e gatshme të veprojë për të shmangur çdo zhvendosje në tregjet financiare që mund të rrjedhin nga lufta në Ukrainë dhe për të mbrojtur transmetimin e politikës monetare.
Po Shqipëria, si dhe ku ndikohet dhe sa nevojitet reagim institucional dhe tregtar?
Perspektiva e inflacionit është më e fortë sot se sa ishte para pandemisë. Prandaj, do të ishte e pakujdesshme që politika monetare të ndryshonte përderisa nuk ka ende një konfirmim të fortë se situatat e ndera politike dhe ushtarake, si dhe zinxhiri i kërkesë-ofertës në tregun global të kenë adresuar saktë mospërputhjet e krijuara që nga koha e pandemisë së madhe. Kjo është veçanërisht e rëndësishme duke pasur parasysh se norma reale e interesit është subjekt i një pasigurie të madhe, duke e bërë të vështirë vlerësimin se kush do të ishte një qëndrim politik monetar neutral. Politika monetare e Bankës së Shqipërisë ka shërbyer mirë gjatë dy viteve të fundit, kur fleksibiliteti i programit për nxitjen e tregut monetar në funksion të urgjencës pandemike për likujditete, por edhe në harmonizimin me nevojat për zbatimin e programeve buxhetore rezultuan të mjaftueshëm për të frenuar destabilizimin e tregut të kredive tregtare dhe konsumatore. Kjo duhet të vlejë si një tregues i mirë të drejtimit që duhet të marri parasysh tani në kushtet e konfliktit ushtarak në Ukrainë. Rritja aktuale e inflacionit në pjesën më të madhe të çmimeve nuk nxitet nga faktorë të brendshëm, me fjalë të tjera, nga një ekonomi që po rritet shpejt. Kërkesa mbetet nën tendencën e saj të para krizës. Në vend të kësaj, ekonomia po përjeton një sërë goditjesh të ofertës së importuar që po e shtyjnë inflacionin dhe po e zvogëlojnë kërkesën. Dalja nga pandemia karakterizohet nga vuajtja e pasojave të mospërputhjes së partnerëve tregtarë me peshë midis kërkesës dhe ofertës, në veçanti në tregjet e produkteve të energjisë dhe mallrave, por me efekte të pabarabarta në të gjithë sektorët. Si rezultat, rregullsitë ekonomike të së kaluarës prej dekada tranzicion ekonomik mund të jenë një udhërrëfyes i dobët për të ardhmen e ekonomisë sonë. Të dhënat tregojnë se inflacioni i keq është ende sot dominues në zonën e euros. Ndryshe nga Shtetet e Bashkuara, ekonomia europiane nuk po përjeton kërkesë të tepërt të brendshme. Të ardhurat nominale të familjeve nuk e kanë rikuperuar tendencën e tyre para pandemisë dhe familjet po kursejnë më shumë nga të ardhurat e tyre sesa para pandemisë. Shpenzimet konsumatore dhe investimet mbeten shumë nën tendencat e tyre të para krizës. Rreth 60% e inflacionit në janar ishte energjia, nga e cila eurozona është një importues neto. Kjo është pasojë e rritjeve të jashtëzakonshme të fundit të çmimeve të naftës dhe gazit. Këto nga ana e tyre kryesisht reflektojnë goditje që ndrydhin furnizimin me energji, në vend të kërkesës agregate më të fortë. Rritja e kostos së energjisë është përshpejtuar më tej pas agresionit rus kundër Ukrainës.
Inflacioni po ushqehet gjithashtu nga zhvendosja globale në shpenzimet e konsumatorit nga shërbimet në mallrat e prodhuara në një kohë kur pandemia ka ndërprerë prodhimin. Kjo është përkthyer në pengesa të zinxhirit të furnizimit global, çmime të larta të mallrave të qëndrueshme dhe presione të forta të tubacioneve. Ky efekt, i cili gjithashtu përfaqëson një goditje të ofertës për eurozonën, tashmë po ripërthithet, por me një ritëm të ndryshëm në ekonomi të ndryshme. Para pushtimit të Ukrainës, ekonomia shqiptare si pjesë e tregut rajonal po shihte një rikthim pas ngadalësimit të krijuar nga bllokimi prej pandemisë, ende prezent në ekonominë shqiptare. Por ne kishim ende pak mundësi dhe kapacitete për t’u kthyer në prirjen tonë të PBB-së të para krizës pandemike, sipas një sërë vlerësimesh të mundshme. Kushtet e “taksës” së tregtisë nga çmimet më të larta të energjisë mund të vonojnë më tej kthimin në atë rrugë të rritjes që është parashikuar në lidhje me ekonominë e Shqipërisë. Fatura më e rëndë e produkteve të energjisë tashmë ka llogaritet indirekt se ka ulur fuqinë blerëse të familjeve me rreth 1% dhe po ndikon negativisht në besimin e konsumatorit. Me rikthimin e pesimizmit në besimin konsumator[2] po gërryhen gjithashtu rezervat financiare të krijuara gjatë pandemisë, veçanërisht për familjet me të ardhura të ulëta, duke ulur shkallën në të cilën kursimi mund të mbështesë konsumin në të ardhmen. Efektet e zgjatura të çmimeve të importuara e bëjnë më të vështirë vlerësimin nëse inflacioni po ushqehet me presionet e çmimeve të brendshme. Fakti që inflacioni bazë po rritet mbi 2% fillimisht mund të duket se sugjeron se presionet e brendshme inflacioniste po akumulohen. Megjithatë, rritja e inflacionit bazë është pjesërisht për shkak të çmimeve më të larta të energjisë, të cilat po rrisin kostot pothuajse në të gjithë sektorët. Në mënyrë të ngjashme, inflacioni i mallrave industriale mund të mbetet i lartë në afatin e afërt për shkak të kostove më të larta të inputeve, por përtej kësaj dinamika e tij është e vështirë të parashikohet në kushtet kur koha e qarkullimit (transportit) të mallrave dhe lëndëve të para është rritur ndjeshëm. Nivelet e inventarit me mungesa në produkte të caktuara kanë filluar të kthehen në normale, gjë që sugjeron se nuk jemi në kushtet kur kërkesa të mund të ketë arritur kulmin. Problemi i mungesave në furnizim mund t’i shtyjë firmat të ndërtojnë stoqe paraprake që fillimisht zgjasin tensionet, por përfundimisht çojnë në inventarë të tepërt pasi të lehtësohen pengesat. Kjo do të përforconte ciklin e prodhimit dhe paqëndrueshmërinë e inflacionit të mallrave. Pushtimi rus i Ukrainës tani po e intensifikon gjithë këtë pasiguri. Ne përballemi me paqëndrueshmëri më të madhe financiare në periudhën afat shkurtër. Ekziston rreziku i rinovimit të zhvendosjeve të bizneseve ndërkombëtare prej tregut rus, për arsyen se investitorët parashikojnë ndikimin e mundshëm të sanksioneve dhe veprimet e mundshme hakmarrëse. Dhe këto zhvendosje mund të jenë një moment zgjimi të politikës fiskale dhe në përgjithësi politikës për nxitjen e investimeve duke e shfrytëzuar për ta bërë sa më tërheqëse ofertën për investime të këtyre biznesve që tërhiqen nga tregu rus në favor të ekonomisë shqiptare, pse jo edhe në funksion të politikës së nismave rajonale, veçanërisht të tregut Shqipëri-Kosovë. Gjithsesi, vëmendja e politikës fiskale dhe monetare duhet të jetë së pari e fokusuar në përballjen me pasigurinë e pritshme makroekonomike që mund të jetë më madhe në periudhën afatmesme. Çmimet më të larta të produkteve të energjisë të shkaktuara nga konflikti në Ukrainë duhet të gjejnë vendin të përgatitur për një periudhë më të gjatë të inflacionit mbi objektivin duke mos ja lënë gjithë detyrat dhe zgjidhjet tregut, por hartimit të një plani të mirëdetajuar kundra inflacionit, ashtu si po veprojnë gjithë vendet me përgjegjshmëri të lartë financiare dhe fiskale. Ndërkohë që ndërprerjet e furnizimit me lëndë të para dhe ushqime mund të rezultojnë më të vazhdueshme nevojitet optimizimi deri në maksimum i burimeve të brendshme duke ndryshuar përkohësisht politika rregullatore për t’ju përshtatur pritshmërive. Në të njëjtën kohë, nëse këta faktorë që mund të rrisin qarkullimin e ekonomisë duke ulur besimin në ekonomi do të përkeqësonin rreziqet e rritjes së ulët ekonomik, por do të vononin më tej kthimin në kapacitet të plotë. Kjo do të thotë se rruga drejt stabilitetit të çmimeve është e ekspozuar ndaj kurtheve nga të dyja anët. Ndërsa inflacioni i importuar tani duket se do të zgjasë më gjatë, do të na duhet të shohim që pagat të arrijnë mjaftueshëm për të shmangur një rënie të mëtejshme të fuqisë blerëse. Nëse kjo nuk ndodh, ne mund të përballemi me një skenar të pafavorshëm të një mbylljeje më të ngadaltë të hendekut të prodhimit dhe të presioneve të përtëritura disinflacioniste sapo inflacioni i keq të ulet. Megjithatë, mund të përballemi edhe me një skenar të kundërt, po aq të pafavorshëm, ku inflacioni i lartë rezulton të jetë aq i vazhdueshëm saqë destabilizon pritjet inflacioniste. Kjo mund të ushqejë negociatat e pagave dhe presionet e çmimeve të brendshme, duke e ngulitur inflacionin mbi objektivin tonë. Nëse ekonomia mund t’i shmangë këto rreziqe dhe të ecë në një rrugë të qëndrueshme, varet në mënyrë thelbësore nga reagimi i politikës. Në një situatë të tillë, çdo masë e gabuar e politikës mund ta shtyjë ekonominë në rrugën e gabuar dhe të rrezikojë atë që kemi arritur deri tani. Nëse i përgjigjemi një sinjali të rremë dhe reagojmë ndaj një rritjeje të inflacionit që mund të mos jetë e qëndrueshme, ne mund ta mbysim rimëkëmbjen. Por nëse jemi shumë të ndrojtur përballë shenjave në rritje se inflacioni po bëhet një proces i brendshëm, pa dashje mund të krijojmë përshtypjen se na mungon vendosmëria për të siguruar stabilitetin e çmimeve. Në të dy skenarët, nuk duhet të konkludojmë perspektivën afatmesme të inflacionit nga shifrat aktuale të inflacionit. Ne duhet të vlerësojmë me kujdes perspektivat për rritjen e pagave, rritjen e produktivitetit dhe pritjet inflacioniste. Kjo kërkon që ne të kontrollojmë treguesit largpamës me dëshmi të asaj që mund të vëzhgojmë në ekonominë reale. Rritja e pagave ka mbetur e moderuar deri më sot ndoshta duke reflektuar shqetësimet e punëtorëve për sigurinë e punës dhe tronditja nga konflikti në Ukrainë duhet të nxisë kujdes të mëtejshëm në përballimin e kostove të rritura.
Prandaj, në situatën aktuale, orientimi i detyruar i BSH-së:
Së pari, me krizën në Ukrainë që rrit pasigurinë në nivele të paprecedentë, prioriteti i menjëhershëm është të mbrohet funksionimi dhe të ruhet besimi te sektori financiar, në mënyrë që të japin ndikim në ruajtjen e qetësimit të biznesit mbi pasoja të papritura të zbatimit të politikës monetare me rritje normash të interesit. Së dyti, në kushtet e pasigurisë në politikën dhe tregjet e huaja duhet të mos përcillet një vendim i nxituar që prodhon efektet e pasigurisë së tyre në ekonomi. Ashtu si përmendet edhe në fjalën e z. Paneta[3] (anëtar i Bordit të Bankës Qendrore Europiane) “këshillohet të ndërmerren hapa të vegjël dhe ky është rasti për rrugën e daljes nga pandemia. Përballë goditjeve të ofertës që janë njëkohësisht inflacioniste dhe tkurrje, ne duhet të rregullojmë politikën tonë në mënyrë të moderuar dhe progresive ndërsa marrim reagime mbi efektet e veprimeve tona.”
