Nga Nell Greenfieldboyce
Të mbrojtura brenda një kuti xhami janë disa çizme të çmuara. Të quajtura teknikisht “mbi këpucët” e astronautëve, ato duken të ruajtura në mënyrë perfekte, pothuajse të pacenuara. Por një vështrim më i afërt zbulon copa pluhuri gri hënor të ngulitura në pëlhurën e bardhë.
Këto mbathje bënë gjurmët e fundit të njeriut në atë pluhur gri, gati gjysmë shekulli më parë.
“Ato duken, ju e dini, çizmet e hënës së dimrit që keni parë,” thotë Teasel Muir-Harmony, kuratore e koleksionit Apollo në Muzeun Kombëtar të Ajrit dhe Hapësirës Smithsonian, ku këto këpucë janë të ekspozuara. “Megjithatë ata kanë ato gjurmë të përvojës së ecjes në sipërfaqen hënore.”
Pesëdhjetë vjet më parë, më 7 dhjetor 1972, u ngrit një raketë e fuqishme Saturn V, e cila mbante tre astronautë, duke përfshirë komandantin e Apollo 17, Eugene Cernan, i cili mbante ato këpucë.
Ai e dinte se ekuipazhi i tij do të ishte vizitori i fundit hënor për ca kohë që do të vinte – por nuk e kishte idenë se sa kohë do të kalonte.
Tani, ndërsa NASA përkujton përvjetorin e misionit përfundimtar të programit të saj Apollo, është më afër se kurrë kthimit të astronautëve në sipërfaqen hënore.
Raketa e saj e re, shumë miliarda dollarëshe e hënës u lëshua për herë të parë muajin e kaluar, duke dërguar një kapsulë të ekuipazhit – pa astronautë në bord – që aktualisht e kreu misionin e tij dhe erdhi në rrugën për në shtëpi nga një fluturim provë rreth hënës. Anija kozmike, e quajtur Orion, ra mbi Paqësor më 11 dhjetor.
Nëse gjithçka shkon mirë, NASA pret të fluturojë astronautë në një udhëtim rreth hënës në vitin 2024. Dhe menjëherë pas kësaj, agjencia synon të nxjerrë astronautët në sipërfaqe në një tokëzues hënor që po ndërtohet nga kompania SpaceX e Elon Musk.
Megjithëse viti 2025 është data e synuar e agjencisë për një ulje pranë Polit të Jugut hënor, shumica e industrisë së hapësirës ajrore presin vonesa. NASA është zotuar se këtë herë, ecësit në hënë do të përfshijnë një grua dhe një person me ngjyrë.
Pesha historike e Apollo 17
Më 14 dhjetor 1972, në fund të ecjes përfundimtare në hënë të misionit Apollo 17, Cernan foli disa fjalë nga sipërfaqja e hënës përpara se të ndiqte astronautin Harrison Schmitt në një shkallë në automjetin e tyre të ngjitjes.
“Ne largohemi ashtu siç kemi ardhur dhe, në dashtë Zoti, do të kthehemi, me paqe dhe shpresë për të gjithë njerëzimin”, tha Cernan.
Të qenit “njeriu i fundit në hënë” ishte pretendimi i Cernan për famë, por ai dukej i etur për të hequr titullin.
“Do të doja të isha në gjendje t’i shtrëngoja dorën atij të riut apo gruas së re që më zëvendëson në atë kategori,” tha ai për NPR në 2012, para vdekjes së tij pesë vjet më vonë. “Por për fat të keq, mënyra se si kanë shkuar gjërat dhe mënyra se si gjërat po kërkojnë të ardhmen, të paktën për të ardhmen e afërt, kjo nuk do të ndodhë në jetën time”.
Vetëm një duzinë njerëzish kanë ecur ndonjëherë në Hënë. Gjatë tre ditëve që kaluan në sipërfaqen e saj, Schmitt dhe Cernan udhëtuan për më shumë se njëzet milje, ndërsa shoku i ekuipazhit Ronald Evans orbitoi lart në një modul komandimi.
“Ata e dinin peshën historike të atij misioni,” thotë Muir-Harmony, i cili vë në dukje se astronautët e tjerë të Apollo-s braktisën këpucët e tyre në Hënë, për të shmangur transportimin e shumë ngarkesave në shtëpi, përveç shkëmbinjve hënorë. Por Cernan e bëri paketimin e tij për udhëtimin e kthimit.
Një gjë tjetër që astronautët sollën në shtëpi, dhe një nga trashëgimitë më të rëndësishme të misionit Apollo 17, ishte një fotografi e të gjithë globit të rrumbullakët të Tokës, që dukej si një mermer blu.
“Ai imazh u mor nga lëvizja mjedisore. Ishte në Katalogun e Gjithë Tokës,” thotë Muir-Harmony, duke iu referuar botimit me ndikim kundërkulturës të nisur në vitin 1968. “Është një nga imazhet më të riprodhuara në histori.”
“Apollo nuk ishte shumë popullor”
Ashtu si shumica e amerikanëve që jetojnë tani, Muir-Harmony nuk është aq e vjetër sa të kujtojë ditët e ecjes në hënë, të cilat përfunduan para se ajo të lindte.
Muzeu i saj sapo ka krijuar një sallë të re eksplorimi hënor dhe duhet t’u tregojë historinë e programit Apollo njerëzve që nuk kanë kujtime personale për të.
Në vitet 1960 dhe 1970, vëren ajo, programi Apollo nuk kishte një mbështetje të madhe publike.
“Në përgjithësi, Apollo nuk ishte shumë popullor brenda vendit,” shpjegon Muir-Harmony. “Vetëm rreth misionit Apollo 11 më shumë se gjysma e amerikanëve menduan se ky duhet të ishte një prioritet kombëtar.”
Shumë amerikanë ishin të pakënaqur me paratë e dedikuara për eksplorimin e Hënës dhe kombi u përball gjithashtu me sfida të ngutshme si Lufta e Vietnamit. Muir-Harmony vëren se “zhvillimet e mëdha” në atë luftë po ndodhnin gjatë misionit Apollo 17 dhe po krijonin tituj konkurrues.
Ajo thotë se programi Apollo përfundoi sepse politikanët si presidenti Richard Nixon nuk ishin më të gatshëm të përballonin kostot e tij të larta dhe rreziqet për astronautët, duke qenë se gara e Luftës së Ftohtë për në Hënë ishte fituar.
NASA u zhvendos në ndërtimin e anijeve kozmike të ripërdorshme. Këto automjete fluturuan për tre dekada dhe bënë të mundur ndërtimin e Stacionit Ndërkombëtar Hapësinor, i cili është i zënë 24/7 dhe orbiton rreth 250 milje mbi Tokë. Por e gjithë kjo punë i mbajti astronautët afër shtëpisë, në vend që të ktheheshin në Hënë ose në Mars.
Presidenti George H. W. Bush propozoi një kthim në Hënë, dhe Presidenti George W. Bush bëri gjithashtu. Por çdo herë, mbështetja zbehej kur një administratë e re hyri me një axhendë të ndryshme.
Kjo nuk ka qenë e vërtetë për fotografinë aktuale të NASA-s, të cilën agjencia e quan Artemis, sipas motrës binjake të Apollonit.
“Një nga gjërat që premton shumë mirë për Artemis,” thotë Muir-Harmony, “është se ky është një program që ka pasur mbështetje të qëndrueshme përmes administratave të shumta.”
Edhe pse njerëzit tashmë kanë ecur në Hënë, ajo thotë se është e vështirë të parashikohet se çfarë efekti do të kishte një ulje në Hënë tek amerikanët e rinj që e shohin atë për herë të parë.
Gjatë uljes së Apollo 11, në thelb të gjithë në Tokë ndaluan atë që po bënin për të parë, duke u bashkuar “në numër më të madh se kurrë më parë në historinë njerëzore”, thekson ajo. “Çfarë do të thotë të ndihesh si pjesëmarrës sot?”
Burimi: news.wgcu.org/ Përgatiti për botim: L.Veizi
