I planifikuar keq, operacioni ushtarak për të shpëtuar 52 pengjet amerikane që mbaheshin prej disa muajsh në ambasadën e SHBA-së në Teheran, përfundon me 8 ushtarakë të vdekur, dhe pa asnjë peng të shpëtuar…
Pas dështimit të përpjekjeve diplomatike, presidenti Xhimi Karter urdhëroi nisjen e një misioni ushtarak, si një përpjekje e fundit për të shpëtuar pengjet. Gjatë operacionit, 3 nga 8 helikopterët u rrëzuan në shkretëtirë para se të mbërrinin në kryeqytetin iranian, duke hedhur në erë gjithë planin. Të nesërmen Carter dha një konferencë për shtypi në të cilën mori përgjegjësinë e plotë për tragjedinë. Pengjet u liruan vetëm pas 270 ditësh.
Retrospektiva
Në fillim të viteve 1970, Amerika dhe Irani gëzuan marrëdhënie reciproke të kënaqshme.
Në atë kohë, vendi drejtohej nga Shah Mohammad Reza Pahlavi, një njeri që qeveria amerikane e kishte mbështetur për më shumë se njëzet e pesë vjet.
Rezultati i krizës së pengjeve do të ndryshonte përfundimisht rrjedhën e një presidence dhe dëmtonte marrëdhëniet midis dy kombeve të fuqishme.
Pengjet
Në Revolucionin Islamik të 1979-ës, një grup studentësh sulmuan ambasadën e SHBA-së dhe morën peng 52 diplomatë dhe qytetarë amerikanë. Ata u mbajtën peng për 444 ditë, nga 4 nëntori 1979 deri në 20 janar 1981.
Kjo bëri që presidenti Xhimi Karter të dëbojë diplomatët iranianë dhe të nisë një mision të dështuar shpëtimi përpara se amerikanët të lirohen përfundimisht në ditën e fundit të presidencës së tij, duke vendosur armiqësi me dekada mes një pushtimi islamik që e ktheu vendin nga një ish-aleat i SHBA-së në ndoshta kundërshtarin më të madh.
Pengjëve ua mbyllën sytë, i lidhën dhe i dërguan në dhoma pa dritare. Pesëdhjetë e tre persona u mbajtën rob në kompleksin e ambasadës. Ishte e paqartë se çfarë roli, nëse kishte, Khomeini luajti në orkestrimin e krizës së pengjeve, por ishte e qartë se ai bëri pak për ta ndaluar atë. Kur Khomeini vuri në dukje se sa e “mbështetur” ishte situata e pengjeve në popullin e tij, ai lejoi që ajo të vazhdojë, me gjithë presionin e vazhdueshëm të qeverisë së Shteteve të Bashkuara. E amerikanët, e shikuan ngjarjet e krizës në televizion.
Kundërpërgjigja
Presidenti Carter u përgjigj duke ngrirë miliarda dollarë në pasuritë iraniane, si në Shtetet e Bashkuara ashtu edhe jashtë saj, dhe duke krijuar një embargo për naftën iraniane. Megjithatë, iranianët nuk pranuan të lirojnë pengjet, duke kërkuar ekstradimin e Shahut në Iran.
Pas tentativave aspak frytdhënëse për të negociuar lirimin e pengjeve, ushtria amerikane u përpoq të realizojë një operacion shpëtimi në 24 prill 1980. I pagëzuar me emrin “Kthetra e shqiponjës”, misioni dështoi. Kjo pasi dy helikopterët amerikanë u rrëzuan, duke sjellë vdekjen e 8 ushtarëve amerikane dhe një qytetari iranian.
Negociatat
Në vjeshtën e vitit 1980, Shahu i mërguar vdiq nga komplikimet e kancerit ndërsa në shtator, Irani ra dakord të fillojë negociatat për lirimin e pengjeve. Në këmbim të lëshimit të tyre, Shtetet e Bashkuara ranë dakord të kthejnë mbi 8 miliardë dollarë të aseteve të ngrira të Iranit dhe të përmbahen nga ndërhyrja politike ose ushtarake në punët e brendshme të Iranit.
Pengjet u liruan në 20 janar 1981, menjëherë pas fjalimit të betimit të mbajtur nga presidenti i sapozgjedhur Ronald Reagan. Ka teori konspirative se përse Irani e shtyu lirimin e pengjeve deri në atë moment. Sipas akuzave, administrata Reagan e shpërbleu Iranin duke e furnizuar me armë përmes Izraelit dhe duke zhbllokuar asetet monetare të qeverisë iraniane në bankat e SHBA-së. Por, të dyja dhomat e Kongresit amerikan kanë dalë në përfundimin se kjo gjë nuk mund të vërtetohet pasi ka mungesë dokumentacioni.
Marrëveshja
Pengjet më në fund u liruan pas një procesi të trazuar negociimi të ndërmjetësuar nga Algjeria. 52 pengje të mbetur mbërrijnë në Wiesbaden, Gjermani Perëndimore, më 20 janar 1981. Rrëmbyesit u liruan vetëm disa minuta pasi Ronald Reagan u betua si president i ShBA-së. Katërmbëdhjetë pengje ishin liruar gjatë një viti më parë, duke përfshirë një për arsye mjekësore.
Marrëveshja u firmos në 19 janar 1981 dhe u vendosën pesë kushte.
-SHBA nuk do të ndërhynte politikisht ose ushtarakisht në punët e brendshme të Iranit;
-SHBA do të hiqte ngrirjen e pasurive iraniane dhe sanksionet tregtare ndaj Iranit;
-Të dy vendet do të përfundonin çështjet gjyqësore midis qeverive të tyre përkatëse dhe qytetarëve, duke përfshirë një palë të tretë ndërkombëtare.
-Amerika do të siguronte që vendimet e gjykatës amerikane në lidhje me transferimin e çdo pasurie të ish-Shahut do të ishin të pavarura nga “parimet e imunitetit sovran” dhe do të zbatoheshin;
-Borxhet e Iranit ndaj institucioneve amerikane do të paguheshin.
