Pesëdhjetë vjet më parë vdiq Pablo Neruda, një nga poetët më të mëdhenj të shekullit të njëzetë. Por për diktaturën Pinochet ai ishte një personazh i papërshtatshëm, në fakt ka ende dyshime për shkaqet e vdekjes.
Dy “mistere” rrotullohen rreth Pablo Nerudës (1904-1973), një poet kilian mes gjigantëve botërorë të shekullit të njëzetë. Njëra daton 50 vjet më parë dhe ka të bëjë me rrethanat e vdekjes së tij, e cila ndoshta ndodhi me urdhër të diktatorit Pinochet. Tjetra është shumë më e re, e lidhur me lëvizjen #metoo dhe me një interpretim të ri të një faqeje nga ditarët e tij, në të cilën Neruda mundon veten dhe e akuzon veten për kujtimin e largët të një përdhunimi, megjithëse në terma letrarë që ngrenë dyshime për realitetin. të faktit. Le të zbulojmë misteret që fshihen pas këtij njeriu “të papërshtatshëm” të letrave përmes artikullit “Krimi shtetëror” i Luigi Grassia, marrë nga arkivat e Focus Storia.
PERSONAZHI FILM. Përzierja e poezisë dhe veprimtarisë politike në Partinë Komuniste të Kilit, e karakterizuar nga sakrifica dhe rreziqe personale, arratisjet nga policia dhe vitet e gjata të fshehjes dhe internimit, kontribuojnë në bërjen e polemikës rreth figurës së tij ende dhe gjithnjë aktuale. Por për shumicën e italianëve Pablo Neruda është thjesht personazhi që shfaqet në filmin Postieri, i fundit i Massimo Troisi, i luajtur nga Philippe Noiret që i ngjan Nerudës së vërtetë në një mënyrë mbresëlënëse.
TALENT I LINDUR. Ricardo Basoalto (ky është emri i lindjes së Nerudës) lindi më 12 korrik 1904 në Parral, një qytet në një provincë të braktisur nga Zoti të Kilit. Duke pasur një talent të hershëm për poezinë, ai hasi armiqësinë e babait të tij, një punëtor hekurudhor që e konsideronte atë. një humbje kohe. Pikërisht për t’i shpëtuar kontrollit të prindit, djali, në vitin 1920, vetëm 16 vjeç, filloi të shkruante disa poezi të firmosura me pseudonimin Pablo Neruda. Suksesi letrar ishte i shpejtë dhe i bujshëm. Tashmë midis viteve 1923 dhe 1924 Neruda e gjeti veten në Olimpin e poetëve, i vlerësuar nga bota letrare dhe i përkthyer në të gjitha gjuhët.
KARRIERË DIPLOMATIKE. Mirëpo, duke parë që honoraret nuk mjaftonin për të siguruar jetesën, ai kërkoi një punë. “Një çmim letrar studentor dhe njëfarë popullariteti i librave të mi” (siç shkruan ai në autobiografinë e tij “Rrëfej se kam jetuar” e ndihmoi atë në vitin 1927 të fillonte karrierën e tij si konsull, i cili, së bashku me udhëtimet e tij të kënaqësisë, e çoi atë në vite për të zbuluar pesë kontinentet, duke zgjeruar edhe horizontet e tij poetike. Neruda nuk u kufizua më në kompozimin e vargjeve të dashurisë dhe erosit, por trajtoi tema sociale dhe politike në poezitë e tij, duke mbajtur gjithmonë një pozicion të majtë. Në fazat e mëvonshme të jetës së tij ai madje shkroi një ode për shokun Stalin (për të cilën më vonë u pendua) dhe një Nxitje për Nixonicide në shenjë proteste kundër grushtit të shtetit të Pinochetit në 1973.
GRUSHT SHTETI. Aktiviteti politik i Pablos i kishte shkaktuar atij shumë telashe midis viteve 1940 dhe 1950, duke përfshirë 13 muaj në arrati dhe disa vite mërgim. Por pikërisht në vitin ’73, me grushtin ushtarak kundër mikut të tij personal Salvador Allende, poetit iu desh të përballej me provën e tij më të vështirë. Ndoshta duke u bërë viktimë e një atentati politik. Në shtator të grushtit të shtetit, Neruda nuk ishte aspak mirë: ai kishte kancer në prostatë. Por nuk mund ta dallosh kurrë me shëndet, dhe diktatorët janë paranojakë. Poeti bëri deklarata të zjarrta kundër Pinoçetit, përgjegjës për vrasjen e Allendes dhe mijëra kundërshtarëve.
OPOZITA NGA NOBEL. Duke pasur parasysh famën mbarëbotërore të Nerudës (i cili fitoi Çmimin Nobel për Letërsinë në vitin 1971) do të ishte e turpshme ta heshtnim atë me metodat e nxituara të përdorura për shumë të tjerë. Pinochet kishte frikë se do të ikte në Meksikë për të krijuar një qeveri kiliane në mërgim. Në fakt, ambasadori meksikan e kishte vizituar pacientin në klinikën në Santiago de Chile dhe e kishte informuar se në pistë e priste një aeroplan.
VDEKJE. Fakti është se më 23 shtator, domethënë 12 ditë pas grushtit të shtetit – dhe një ditë para se të largohej nga vendi – vdiq Neruda. Menjëherë u përhapën thashethemet se ai ishte vrarë. Që atëherë, dyshimet nuk janë shuar kurrë dhe pothuajse 40 vjet më vonë, në vitin 2011, ato u vërtetuan nga deklarata e shoferit dhe truprojës së tij, Manuel Araya. Pablo Neruda do t’i kishte telefonuar për t’i thënë se një burrë me një pallto të bardhë, të cilin nuk e kishte parë kurrë më parë, i kishte bërë një injeksion pa dhënë asnjë shpjegim: “Më dha një goditje në stomak. Vrapo, ik!”. Vdekja ka ndodhur disa orë më vonë.
MISTERET. Ka rrethana të tjera që nxisin dyshimet. Sado i sëmurë ishte Neruda, kolapsi dhe vdekja e tij ishin të papritura, sikur të kishte ndërhyrë një faktor i jashtëm. Deri në fund ai ishte i kthjellët dhe punoi, siç dëshmojnë edhe ambasadori meksikan, edhe gruaja e tij dhe e dashura e tij (pse po, edhe si plak Neruda kishte një të dashur, siç kishte pasur shumë në jetën e tij, si dhe tre gra) . Për më tepër, të dhënat mjekësore të poetit janë zhdukur.
HELM ORGANIK. Një gazetar investigativ për një kohë të gjatë, Roberto Ippolito, ka botuar një libër investigativ të mirë-dokumentuar (Delitto Neruda, Chiarelettere), i cili paraqet atë që duket të jetë provë e një krimi politik. “Gjatë viteve janë kryer tre teste në trup, rezultatet e të cilave janë publikuar në vitin 2011, 2013 dhe 2023”, shpjegon ai.
“Në fillim u gjet një stafilokok, përhapja e të cilit mund të ishte pasojë indirekte e helmimit. Dhe shkurtin e kaluar, nipi i Nerudës, Rodolfo Reyes, njoftoi se një komision ndërkombëtar mjekësh kishte zbuluar praninë e baktereve Clostridium botulinum, një nga armët biologjike më vdekjeprurëse. Është provë që Neruda ishte helmuar”.
HIPOTEZA E SËMUNDJES. Por ky përfundim nuk pranohet unanimisht. Gabriele Morelli, autor i librave të shumtë mbi Nerudën dhe i shpërblyer në Spanjë nga Mbreti Felipe në vitin 2022 për veprimtarinë e tij letrare, shprehet se “trupi i Nerudës ishte vendosur përkohësisht në një vend ku tashmë ishin vendosur kufoma të tjera, ndoshta të kundërshtarëve të tjerë të vrarë nga regjimi i Pinochetit”. dhe mund të jetë kontaminuar atje.” Për më tepër, një biograf britanik i Nerudës, Adam Feinstein, në një vëllim plot intervista me të afërmit dhe miqtë e poetit raporton se gruaja e tij Matilde “kaloi natën e 22 shtatorit me të” dhe se ishte e kujdesshme që të mos e linte kurrë vetëm. jo para dhe as pas vdekjes së tij, sepse kishte frikë se “autoritetet do të organizonin ndonjë maskaradë kundër tij”. Me pak fjalë, tymi i krimit është aty, por misteri mbetet.
A ISHTE PËRDHUNIM? Misteri tjetër ka të bëjë me një përdhunim që daton që nga viti 1929 dhe çoi një lëvizje të grave kiliane për të kundërshtuar emërtimin e aeroportit të Santiago de Kilit me emrin Pablo Neruda. Sipas disave, fakti i thjeshtë i të pasurit shumë gra mund të fajësohej si një faji (femërimi është termi i krijuar nga feministët amerikanë). Për më tepër, Neruda duhet të korrigjojë për shkak se kishte braktisur një holandeze të martuar në Java, pasi ajo kishte lindur një fëmijë me aftësi të kufizuara (ai u dha mbështetje financiare të dyve, por nuk donte më të shoqërohej me ta). Por përdhunimi është diçka krejtësisht tjetër.
FIKSI APO REALITET? Vetë Neruda flet për këtë në ditarët e tij. Episodi dyshohet se ka ndodhur në Sri Lanka, kundër një kamariereje dhe poetja thekson jo vetëm aspektin seksist, por edhe racist, për të arritur në përfundimin se ajo “kishte të drejtë që kishte përbuzje për mua”. Duket se Neruda e bën veten një simbol, dhe ndërton qëllimisht një imazh të së Keqes, duke e projektuar atë në figurën e tij si një mashkull i bardhë. “Ndoshta nuk kam jetuar në veten time; ndoshta kam jetuar jetën e të tjerëve”, shkruan ai në autobiografinë e tij.
Historia, megjithatë, mund të jetë një ushtrim letrar: ditarët e tij nuk janë të besueshëm nga pikëpamja faktike dhe ai nuk do të ishte shkrimtari i parë, që nga Rusoi e tutje, që do të fliste keq për veten e tij në mënyrë të tepruar.
Nëse gjithçka është e vërtetë, Pablo Neruda meriton një dënim pa apel. Ashtu si me vdekjen e tij, në bazë të provave duhet të flasim për një mister dhe jo fakte të vërtetuara. Vëzhgimi i historianit të letërsisë spanjolo-amerikane Giuseppe Bellini mund të ofrojë një çelës interpretues të ndryshëm, sipas të cilit në poetikën e Nerudës “në trupin e gruas, që burri dëshiron […] hidhërimi torturues i të pakënaqurve. , të asaj që duket e arritur dhe rezulton e paarritshme”. Dhe gjithsesi në fund, për të cituar një varg të poetit, “njeriu tretet në oqean si një kokërr kripë”./kb
