Nga Leonard Veizi
Në një ditë të zakonshme të dimrit në Tiranë, kur ajri është i mbushur me grimca të pamasa ndotjeje dhe aromë kafeje nga baret që e qarkojnë atë, ndodh një ngjarje që e kalon çdo pritshmëri: qytetarët e Tiranës, të pavetëdijshëm për ironinë që ngërthen, nderojnë ditëlindjen e Stalinit.
Ç’është e vërteta statujën e Stalinit e zbritëm nga piedestali dhe e futëm rifuxho në një hangar. Por datëlindjen e diktatorit sovjetik, me origjinë gjeorgjiane, nuk e kemi hequr dot. Ai vazhdon të përdoret masivisht, me një zhargon qytetas të Tiranës duke u përmendur disa mijëra herë çdo ditë si: “Njëzetënjishi”.
Realisht kryqëzimi i ish “21-shit” prej kohësh quhet si ‘Sheshi Ataturk” për të përjetësuar në një vend qendror të Tiranës burrin e madh Mustafa Qemalin, por 21-shi ka mbetur i palëvizshëm. Ndërkohë që ish “Bulevardi Stalin” pas vitit 1990 e mori shumë shpejt qytetarinë si “Bulevardi Zogu i Parë” tek “21-shi” emërtimi ka mbetur po ai i vjetri, që në fakt nuk simbolizonte thjesht kryqëzimin, por bllokun e banimit “21 Dhjetori”.
Pikërisht çdo ditë, një nga kryqëzimet më të ngarkuara të kryeqytetit, ku makinë pas makine ndodh gati një procesion i përditshëm i trafikut që dëmton çdo koncept të durimit qytetar, bëhet pika e “nderimit” për liderin që ka lënë pas një histori të errët të shtypjes dhe autoritarizmit.
“Po shkoj te 21-shi”. “Kam lënë një takim te 21-shi”. “E kam shtëpinë te 21-shi”. Nëse do t’i mbledhësh këto fraza nga eteri, padyshim do të ndjesh që numri “21” do të përsëritet pafundësisht. Sepse alternativa e re nuk e ka gjetur dot shtegun për t’u bërë publike. Madje dhe po të kërkosh në “google maps” në kryqëzimin e “Rrugës së Kavajës” me atë “Muhamet Gjollesha”, do gjesh emërtimin “Kryqëzimi 21 Dhjetori”.
E veç këtyre, një kolonë zanore shumëkujt i ka mbetur në kuujtesë zëri i fatorinove të autobuzëve urban që thërrisnin, si dje dhe sot, duke çarë në korridorin ku njerëzit ngjesheshin pas njëri-tjetrit: “Erdhëm te 21-shiiiii, kush ka me zbrit…!”
Ec aty!
Duket se shqiptarët i druhen emrit të Stalinit, por jo ditës së lindjes së tij. Sepse në 21 Dhjetor kanë lidnur edhe shumë burra të tjerë ku ca syresh mbase e meritojnë ta kenë emrin në një rrugë a kryqëzim. Ndërkohë që datën e vërtetë të lindjes së një udhëheqësi politik e ushtarak që nuk ka të bëjë drejtpërdrejt me Shqipërinë, nuk është se e mban mend kush. Ajo ka mbetur vetëm në kujtesën e gardës së vjetër dhe nostalgjikëve, por nuk gjen terren tek studentët e Inxhinierisë së Ndërtimit që është aty pranë, e aq më pak të nxënësve të shkollave të mesme e 9-vjeçare që janë pranë kryqëzimit.
Në fakt, përdorimi kaq fort i këtij emërtimi të vjetër e të shkarkuar prej kohësh administrativisht, nuk ka të bëjë me nostalgjinë. Sepse një emërtim edhe më i vjetër si “Zogu i Zi” vazhdon të jetë i njëjti që ka qenë këtu e 100 vite më parë.
Po t’i pyesësh kalimtarët e rastit që kalojnë tek kryqëzimi i njohur i “Rrugës së Kavajës” se çfarë simbolizon data 21 Dhjetor, shumica dërrmuese e tyre as që e kanë idenë. Për ta është një emërtim thjeshtësisht i mbajtur mend. Por fakti është që “21-shi” i përbërë nga dy numra magjikë i bën ata të ndihen krenarë, sepse tek e fundit janë banues aty rreth e rrotull, në një vend që në historinë e Tiranës moderne zë një peshë të rëndësishme.
Kryqëzimi i Tiranës, që ka pranuar nderimin e një figure si Stalini, është gjithashtu një vend ku të gjithë, të pasur e të varfër, të rinj e të moshuar, e kalojnë jetën duke shkelur pa pyetur se çfarë përmban emërtimi, i cili në fakt nuk ekziston si i tillë në asnjë cep rrugice.
Çfarë ironie?! Kjo ndodhi është si një çmenduri që vetëm një qytet i ngarkuar me histori të komplikuara si Tirana mund të pranojë, pa ndonjë analizë të thellë.
Ndërsa autobuzat buçasin dhe njerëzit nguten të arrijnë në destinacionet e tyre, një grup qytetarësh pa ndonjë synim të dukshëm, ndoshta të pavetëdijshëm për rëndësinë e momentit, zgjedhin këtë kryqëzim të rëndësishëm.
Kjo ngjarje përbën një paradoks të madh: qytetarët që ndodhen mes një qyteti modern, të ngritur përmes mundimeve të shumë brezave, nuk arrijnë të kuptojnë se ajo që përdorin në përditshmëri është më shumë një kujtesë e errët dhe e zymtë, se sa një datë e lavdishme.
Nëse ka diçka që mund të kuptohet nga ky akt “nderimi”, është pikërisht absurditeti i kujtesës. Nderimi i një personazhi që ka shkaktuar kaq shumë probleme për miliona njerëz, tani shndërrohet në një lloj rituali të papërcaktuar qytetar.
Në fund të ditës, qytetarët e Tiranës mund të jenë të pavetëdijshëm se ata po nderojnë ditëlindjen e një diktatori, ndoshta duke menduar që është thjesht një pjesë e qytetit, një çast kalimtar që kalon pa lënë ndonjë pasojë. Dhe kështu, kryqëzimi i Tiranës, një vend që dikur ishte një simbol i lëvizjes dhe lirisë, tani shndërrohet në një vend për të kujtuar një periudhë të errët të historisë, të mbushur me ironinë e një të ardhmeje të paqartë.
E megjithatë, tanimë e në çdo kohë, kryqëzimi i “21-shit” quhet “Ataturk”.
