Talentet e Gwen John e tejkalonin me shumë atë të vëllait të saj – por të dy trajtohen me hollësi dhe ndjeshmëri në këtë biografi të shkëlqyer të dyfishtë
Nga Jonathan Jones
Një vajzë e re është ulur duke lexuar, një filxhan çaji pranë dorës, fustani i saj blu është thuajse i vetmi ngjyrim në një dhomë të qetë me tone rëre. Piktura e Gwen John, “E sëmura në shërim” (The Convalescent), paraqet një çast të përmbajtur por të lumtur – ajo është e lirë të mendojë dhe të ndjejë. Siç na zbulon edhe biografia e dyfishtë e Judith Mackrell për Gwen dhe vëllain e saj, ky ishte ideali i Gwen për jetën: të ishte e lirë, edhe nëse kjo nënkuptonte një vetmi të thellë.
Qetësia e një jete të kaluar kryesisht vetëm, në dhoma të vogla, duke lexuar, vizatuar, pikturuar – dhe herë pas here duke bërë seks të furishëm me skulptorin Rodin – kundërvihet në këtë rrëfim epik me jetën e rrëmujshme, të pandalshme dhe pothuajse çmendurisht të stërmbushur të Augustus John. Një figurë madhështore në botën e arteve në Britaninë e fillim shekullit të 20-të, ai ishte bigamist, tradhtar, baba i aq shumë fëmijëve sa që humb numrin (edhe vetë ai), dhe një piktor tërësisht i harruar.
Sot, ne e marrim si të mirëqenë triumfin pas vdekjes së Gwen mbi të vëllanë. Ndërsa “Gus” – siç quhej në fëmijëri në Tenby, Uells, dhe siç e quante gjithmonë ajo – ishte tejet i famshëm në kohën e vet, portretist i Lawrence of Arabia dhe James Joyce, sot është pluhur. Kur isha fëmijë në Uells, më pëlqente portreti që kishte bërë për Dylan Thomas në kopertinën e një biografie: flokë kaçurrela, fytyrë e butë fëmije, rebel. S’kisha ide për historinë pas tij. Siç rrëfen Mackrell, Augustus nisi një lidhje me një adoleshente, Caitlin Macnamara, të cilën më pas ajo vetë do ta konsideronte abuzive, duke e “ndëshkuar” atë duke flirtuar fizikisht me Thomas përpara syve të tij. Më vonë ajo u martua me poetin. I mbushur me faj dhe konfuzion, Augustus linte para në xhepat e palltos që ata të dy, të varfër, t’i “vidhnin”.
Çfarë është suksesi? Çfarë është dështimi? Ky libër ngre pyetje të mëdha për mënyrën se si gjykojmë ose njohim të tjerët.
Përdorimi që i bëri Augustus vajzës së ardhshme Caitlin Thomas është hera e vetme kur Mackrell e gjykon. Deri atëherë, në vitet ’30, kemi parë shumë skena tronditëse. Gwen dhe Augustus studiuan të dy në Slade, shkolla e parë britanike e artit që pranonte gra, në vitet 1890. Gus u martua me Ida Nettleship, gjithashtu një studente e Slade dhe mike e Gwen. Romantike, në dukje. Por shpejt ra në dashuri me modelen Dorothy McNeill, të cilën e ribëri “Dorelia”, dhe bindi gruan të pranonte një ménage à trois që zgjati deri në vdekjen e Idës pas lindjes së fëmijës së tyre të pestë. Askush në rrethin e tyre nuk protestoi – përveç nënës së Idës.
Por as Gwen nuk ishte një shenjtore prej kartoni. Ajo ndante bindjen e të vëllait se të qenit artist nënkuptonte liri nga morali viktorian borgjez ku ishin rritur – Gwen në 1876, Augustus në 1878. Gjatë gjithë jetës kishte ndjenja seksuale si për gra ashtu edhe për burra. E bindi Dorelia-n të udhëtonte me të drejt Francës dhe të ecnin deri në Romë. Shkuan deri në Toulouse, ku Gwen e portretizoi bukur. Në “Dorelia me fustan të zi”, ajo mban një nuancë rozë në shpatull dhe na sheh me flokë të pakrehura dhe një buzëqeshje të përmbajtur. Edhe kur bëhej fjalë për të pikturuar muzën e të vëllait, Gwen e tejkaloi atë. Piktura e Augustus, “Gruaja që buzëqesh” (1908-09), dikur u quajt Mona Lisa moderne, por sot duket qesharake: buzëqeshje e zgjeruar, veshje pseudo-“cigane”, pozë e rëndë që imiton Rubensin. Ishte Gwen ajo që e kapi magjinë e vërtetë të Dorelias.
E lehtë për ne ta themi sot. Në fillim të shekullit XX, ishte Augustus ai që dukej si yll. Arsyeja? Ishte burrë. Doli në skenën e artit si djalosh simpatik, që mësoi nga Whistler të mbante kapele të paharrueshme dhe mjekër artisti, duke joshur gra pas një “trajnimi” në një tur bordelesh në Belgjikë. Gwen ishte e turpshme, introvert, e vështirë për t’u njohur. “Nuk pretendoj se njoh mirë ndonjë njeri”, rrëfente. “Njerëzit janë si hije për mua dhe unë jam si një hije.”
Të dy u rritën së bashku, të apasionuar pas artit që fëmijë, shqetësim i përhershëm për babanë e tyre të ve. A ishte ky kontrast pasojë e pritshmërive gjinore? Mackrell shkon përtej çdo skeme të thjeshtë. Gus nuk është një karikaturë patriarkale dhe Gwen nuk është ikonë feministe. Janë njerëz.
Ai kishte një bujari tërheqëse; ajo mund të ishte e vështirë. Gwen u ankua që Augustus nuk i kthehej letrave, në kohë kur Dorelia ishte sëmurë dhe djali i tij po vdiste nga meningjiti. “Ishte një vijë vetë-thithjeje e pamëshirshme tek ajo,” shkruan Mackrell, “një mungesë bamirësie dhe vetëdijeje.” Gus ishte mbështetës, por jeta e tij ishte kaq komplekse, tragjikisht. Shpesh shpërqendrohej.
Një nga përplasjet më të mëdha mes tyre ishte lidhja e Gwen me Rodin. Kur ajo i rrëfeu që jo vetëm po pozonte nudo për skulptorin e madh por po flinte me të, vëllai i saj u ndje i neveritur – e konsideronte që po përdorej nga një burrë 36 vjet më i madh. Por Rodin i tha: “Ke një trup të admirueshëm.”
Mackrell pajtohet. Si kritike baleti, ajo i jep vlerësim të informuar punës së Gwen si modele, duke përshkruar se “trupi i saj, ndonëse i vogël, ishte i fuqishëm dhe fleksibël. Elegante, me gjoks të vogël e të ngritur, ijë të ngushta, këmbë të gjata dhe qafë hijerëndë – një grua që dukej e fuqishme në zhveshjen e saj.”
Kjo zhveshje është ruajtur në skulpturën prej gipsi të Rodinit për të si Muzë, me pamje të qetë nga poshtë, për Monumentin e papërfunduar për Whistler. Gwen John ishte tashmë pjesë e artit modern.
Historia e këtyre dy jetëve është historia e artit britanik në fillim të shekullit XX. Artistë si Augustus, pavarësisht se silleshin – dhe flinin – si avangardistë, nuk mundën të çliroheshin nga pritshmëritë për “pikturën e denjë” që kërkonte publiku britanik. Në vitin 1910, Van Gogh, Cézanne dhe post-impresionistët u prezantuan në Britani nga Roger Fry. Augustus u ndje i shtypur nga “tronditja e së resë”. Ndërkohë, Gwen në Paris, me imazhet e saj të thjeshta dhe konceptuale të grave të vetmuara, ishte një moderniste e lindur.
Lidhja me Rodinin ishte marrëdhënia e madhe e jetës së saj. Ai i solli gëzim dhe dhimbje – pastaj shkoi. Miqtë, përfshirë poetin Rilke, u përpoqën ta ndihmonin. Por vetëm Zoti mbushi boshllëkun. Kur Gwen u kthye në katolicizëm, Augustus u shokua sërish – që të dy kishin qenë rebelë ateistë kundër rritjes së tyre baptiste.
Jeta e Gwen nga jashtë dukej e vetmuar, e varfër, ekscentrike, e trishtuar. Vdiq pas viteve me sëmundje në Dieppe, në vitin 1939, në një udhëtim të fundit drejt detit – varri i saj humbi në rrëmujën e luftës. Por përkushtimi i saj ndaj dashurisë, Zotit dhe artit sot duket i ashpër dhe i mrekullueshëm; arti i saj një autobiografi therëse. Ndërkohë, Augustus është po aq i pakujdesshëm në pikturat e tij sa në jetën e tij.
Biografia mund të jetë zhanër sipërfaqësor, por Mackrell i afrohet subjekteve të saj me ndjeshmëri thuajse letrare. Çfarë është suksesi, çfarë është dështimi? Ky libër ngre pyetje të mëdha për mënyrën si i gjykojmë të tjerët.
Një nga pikturat më të mira të Augustus është portreti i WB Yeats nga viti 1907 – poeti me sy të errët mistikë, si në ekstazë. Nuk ndaloj dot së pyeturi nëse Yeats kishte parasysh atë kur shkroi se artisti “është i detyruar të zgjedhë / përsosmërinë e jetës ose të veprës.” Ky burrë rrëmujaxhi besoi se mund të kishte të dyja – dhe nuk mori asnjërën. E motra, në misterin e saj, i fitoi të dyja.
Burimi: theguardian.com/ Përgatit për botim: L.Veizi
