Nga Ylli Molla
Pas prishjes së marrëdhënieve me rusët, Shqipëria nisi zgjerimin e rrjetit të aerodromeve ushtarake, duke kërkuar mundësi të reja mbrojtjeje. Sipas gjeneralit Rrahman Parllaku, ish-zëvendësministër i Mbrojtjes, në kohën kur nisi ideja e ridislokimit, aerodromet kryesore gjendeshin në afërsi të vijës bregdetare, çka do të thoshte se ato mund të goditeshin njëherësh me raketa nga perëndimi.
Ndaj ngritja e aerodromeve të rinj, më në thellësi të vendit, do t’i jepte aviacionit një autonomi më të madhe veprimi edhe për detyrat që mund të kryente matanë kufijve, në një luftë të imponuar nga fqinjët. Kështu, rreth viteve ’60, kur aviacioni luftarak përdorte vetëm dy aerodrome ushtarake, Rinasin dhe Kuçovën, me mbështetjen e Kinës, nisi projektimi dhe ndërtimi i bazave të reja.
Njazi Mani, një nga kuadrot kryesorë për mirëmbajtje e shfrytëzim aerodromesh, tregon për “Shekulli”-n se, pas prishjes së marrëdhënieve me BS, një delegacion ushtarak, i kryesuar nga ish-ministri i Mbrojtjes, Beqir Balluku, shkoi në Kinë. Pas kësaj Ministria e Mbrojtjes vendosi të hapë një shkollë aviacioni, ku do të përgatiteshin pilotët e rinj. Fillimisht, në 1959, u ngrit aeroporti i Pish Poros në Vlorë. Në ato vite, kursantët fluturonin me avionë mësimorë në Kuçovë, ku u hap për herë të parë shkolla e aviacionit, pastaj kalonin në praktikë me avionë luftarakë në Vlorë.
“Por kur u ktheva nga Bashkimi Sovjetik dhe pashë fushën e Pish Poros, nuk më pëlqeu, krahasuar me aerodromet ushtarake të BS”, – kujton Mani. Gjatë përfundimeve, në fund të inspektimit, ai kritikoi gjendjen e bazës, duke u thënë drejtuesve se regjimenti duhet të largohej nga ky aerodrom. Në këtë situatë të vështirë, kur ndihma nga Bashkimi Sovjetik u bllokua tërësisht, Këshilli i Mbrojtjes vuri detyrë të shikohej mundësia e ndërtimit të aeroporteve të rinj. Për këtë u krijua një grup pune prej 4 vetësh, ku bënin pjesë: Niko Hoxha, komandant i regjimentit të aviacionit, Lavdosh Dulaj, inxhinier dhe specialist i xhenios, Njazi Mani, specialist për ndërtimin e aerodromeve dhe piloti Peço Polena. Detyra e prerë e ministrit të Mbrojtjes, Beqir Balluku, ishte: Duam aerodrome në Jug dhe Veri të vendit.
“Fillimisht vajtëm në Gjadër, – vijon Mani, – piketuam vendin, aty kishte terren të përshtatshëm edhe për mbrojtjen nga armët e dëmtimit në masë. Ndërsa në Shkodër ishte një aerodrom që nga koha e Zogut. E pamë, por, për mendimin tim, kishte parametra të kufizuar, ulja mund të bëhej vetëm nga një drejtim”.
“Duam më në Veri, për të goditur në thellësi të Jugosllavisë”,- thanë drejtuesit e Ministrisë së Mbrojtjes. Ekipi shkoi në Pukë, por aty nuk gjeti vend të përshtatshëm. “Në Mirditë gjetëm një vend të mirë, rreth 1100 metra mbi nivelin e detit. Por aty, për shkak të ajrit të rrallë, pakësoheshin mundësitë e frenimit të avionëve dhe, fare pranë Kurbneshit ndodhej një humnerë qe e ndërlikonte problemin”, – thotë specialisti. Kërkimet vijuan më tej në Tropojë, Kukës dhe Peshkopi, por pa ndonjë rezultat.
Puna për projektimin e aerodromeve, sipas Manit, pas këtyre kërkimeve u zhvendos në Jug. Në Cerrik u gjend një vend i mirë me gjatësi 3000 metra dhe gjerësi më shumë se 100 metra. Kishte hapësirë edhe për shtrirjen e teknikës. Por ishte larg kufirit me fqinjin e Jugut. “Avionët që mund të bazoheshin aty mund të shkonin për të kryer detyra me një ngritje deri në Follorinë, jo më larg”,- shton Mani. Ekspedita shkoi në Korçë, ku ishte aerodromi i vjetër, rreth 800 metra, por i shkurtër për kërkesat e aviacionit luftarak. Ndërsa në Lumalas të këtij rrethi u gjet një vend i mirë, me përmasat që duheshin: 3 mijë me 100 metra. Në Gjirokastër ndodhej një aerodrom i vjetër që nga mbretërimi i Zogut, i cili mund të zgjerohej edhe 300 metra, por gjithësesi nuk mund të përshtatej për të gjithë tipat. Kurse në Vlorë ishin dy aerodrome, një në Ujë të Ftohtë dhe tjetri në Nartë, ky i fundit doli më i përshtatshëm.
“Deshëm një në Kavajë, por vendi që gjetëm pranë Shkëmbit të Kavajës, kishte përmasa të kufizuara dhe dëmtonte shumë tokë buke, rreth 40 hektarë”, – shton Mani. Pas këtij inspektimi të gjatë, u përpilua raporti për udhëheqjen dhe më pas doli urdhri për të ndërtuar aerodromet e Cërrikut, Lumalasit dhe Gjadrit. Ky i fundit u ndërtua sipas standardeve ndërkombëtare për aeroportet ushtarake dhe në përshtatshmëri me teknikën moderne të kohës. Një vendstrehim fantastik, ku mund të sigurohen nga goditjet e aviacionit armik rreth 40 avionë. Ndërsa Lumalasi dhe Cërriku u ndërtuan si aerodrome fushore. Në të dy këto aeroporte është vendosur disa herë regjimenti i Kuçovës për stërvitje. Në vitet e mëvonshme, pas prishjes së marrëdhënieve me Kinën, qeveria nuk pati fonde për të vazhduar ndërtimin dhe modernizimin e aerodromeve.
Pjesë nga libri “Plani sekret për Kosovën”
