Më 21 qershor 2004, një ngjarje historike ndodhi mbi shkretëtirën Mojave në Kaliforni: SpaceShipOne, një avion-raketë eksperimental i ndërtuar nga sektori privat, u bë mjeti i parë i financuar nga donatorë jopublikë që arriti hapësirën, duke shënuar një moment kyç në historinë e eksplorimit hapësinor.
Çfarë është SpaceShipOne?
SpaceShipOne është një aeroplan me motor raketor hibrid, projektuar nga inxhinieri i njohur Burt Rutan dhe ndërtuar nga kompania Scaled Composites. Projekti u financua nga miliarderi Paul Allen (bashkëthemelues i Microsoft), me një buxhet rreth 28 milionë dollarë.
Ky avion-raketë nuk ngrihej vetë nga toka si raketat tradicionale. Ai ishte krijuar për t’u mbartur në lartësi nga një aeroplan mbështetës, i quajtur White Knight, dhe prej andej lëshohej për të aktivizuar motorin raketor dhe për të vazhduar drejt hapësirës.
Fluturimi historik – 21 qershor 2004
Mëngjesin e 21 qershorit, SpaceShipOne u ngjit mbi 14 km lartësi i lidhur me White Knight. Pas shkëputjes, piloti Mike Melvill aktivizoi motorin raketor dhe SpaceShipOne u ngjit deri në një lartësi 103 km (rreth 328,000 këmbë) – duke kaluar vijën Kármán, kufirin e pranuar ndërkombëtarisht për fillimin e hapësirës.
Ky fluturim i suksesshëm e bëri Mike Melvillin astronautin e parë privat në histori.
Karakteristikat teknike të SpaceShipOne
Lloji i motorit: raketë hibride, me karburant të ngurtë dhe oksidues të lëngshëm
Shpejtësia: deri në Mach 3 (rreth 3,500 km/h)
Kapaciteti: një pilot dhe dy pasagjerë (potencialisht)
Fluturim nën-orbital: arrin hapësirën, por nuk hyn në orbitën e Tokës
Një nga tiparet më inovative ishte mekanizmi i “feathering”, që e lejonte avionin të rrotullohej dhe të stabilizohej vetë gjatë zbritjes – një zgjidhje elegante për të shmangur rreziqet gjatë rikthimit në atmosferë.
Pas fluturimit të parë
Pas këtij suksesi, SpaceShipOne kreu edhe dy fluturime të tjera hapësinore në shtator dhe tetor 2004. Këto u përfshinë në garën Ansari X Prize, një konkurs me një çmim prej 10 milionë dollarësh për ekipin e parë që do të realizonte dy fluturime hapësinore brenda dy javësh me një mjet të njëjtë dhe të ripërdorshëm. SpaceShipOne e fitoi çmimin, duke forcuar më tej besimin në të ardhmen e fluturimeve hapësinore komerciale.
Trashëgimia
Suksesi i SpaceShipOne hapi rrugën për:
SpaceShipTwo, versioni më i avancuar, i ndërtuar nga Virgin Galactic e Richard Branson;
Inkurajimin e kompanive të tjera private si SpaceX, Blue Origin dhe Rocket Lab, që më vonë do të revolucionarizonin industrinë e hapësirës;
Ndryshimin e paradigmes së fluturimeve hapësinore nga ekskluzivitet shtetëror në partneritet privat-publik.
Përfundim
Fluturimi i SpaceShipOne më 21 qershor 2004 nuk ishte thjesht një rekord teknik, por një akt simbolik i guximit dhe inovacionit privat, që dëshmoi se edhe sektori jopublik mund të çajë rrugën drejt hapësirës. Në një botë gjithnjë e më të hapur ndaj turizmit hapësinor dhe kolonizimit të planetëve, SpaceShipOne mbetet gurthemel i revolucionit hapësinor privat.
Përgatiti: L.Veizi
