23 qershor 2016: Nga referendumi drejt ndarjejes që tronditi Europën dhe vetë Britaninë
nga Leonard Veizi
Ka çaste në historinë e një kombi kur zgjedhjet politike nuk janë më thjesht vendime strategjike – por pasqyra ku reflektohet në mënyrë të dhimbshme vetëdija e kolektivit, ankthi i së ardhmes dhe makthi i së kaluarës. Brexit-i nuk qe vetëm një votë për të dalë nga një bashkim ekonomik. Ishte një akt ekzistencial, një pyetje për qenien kombëtare britanike: kush jemi ne në këtë botë të trazuar, dhe ku e kemi vendin tonë në të?
Në një epokë të fragmentuar, ku kufijtë e identitetit dhe sovranitetit po treten nën peshën e globalizmit, vota për largim nga Bashkimi Evropian nuk mund të lexohet si një rreshtim teknik mes opsionesh, por si një thirrje e thellë për kuptim, për kontroll, për rikthim tek e njohura. Ishte një shpërthim emocional ndaj një bote që ndryshon më shpejt se shpjegimet që kemi për të.
Në frymën e filozofëve si Kierkigard apo Kamy, Brexit mund të shihet si një akt i absurdit: një përpjekje për të fituar liri përmes një ndërprerjeje që sjell pasiguri; një “kërcim në zbrazëti” në emër të një sovraniteti që askush nuk e di më se çfarë përmban.
Por ndoshta, siç thoshte Niçe, njeriu është qenie që kërkon kuptim në rrëmujën e botës, dhe në këtë rrëmujë, edhe një vendim i dhimbshëm mund të jetë një formë rebelimi – jo domosdoshmërisht i drejtë, por thellësisht njerëzor.
…Më 23 qershor 2016, qytetarët e Mbretërisë së Bashkuar hodhën një votë që do të rezononte thellë në strukturat e politikës ndërkombëtare dhe në vetë indin e shoqërisë britanike. Me 52% të votave në favor të largimit nga Bashkimi Evropian, referendumi për Brexit-in nuk ishte thjesht një zgjedhje për t’u ndarë nga një union politik dhe ekonomik; ishte një akt i thellë mosbesimi ndaj elitave, një shpërthim i tensioneve të akumuluara mbi identitetin, sovranitetin dhe globalizimin.
Një referendum që nuk pyeste për BE-në
Në sipërfaqe, referendumi pyeste thjesht: “A duhet të qëndrojë Mbretëria e Bashkuar në Bashkimin Evropian apo të largohet?” Por në thelb, vota e 2016-s ishte shumë më tepër sesa një zgjedhje mbi marrëdhëniet tregtare apo burokracinë e Brukselit. Ishte një referendum për Britaninë vetë, për mënyrën se si ajo e percepton veten në botë, për ndarjen midis qendrave të urbanizuara dhe periferive të injoruara, për tensionin ndërmjet brezave, për kulturën dhe klasën, për të kaluarën dhe frikën nga e ardhmja.
Kampet “Leave” dhe “Remain” nuk ishin më vetëm orientime politike, por u shndërruan në identitete të reja shoqërore, në vija ndarëse të thella që ndanë familje, kolegë, qytete dhe rajone. Nga njëra anë, nostalgia për një Britani të lavdishme dhe e pavarur, nga ana tjetër, frika nga izolimi dhe humbja e ndikimit në një botë gjithnjë e më të ndërlidhur.
Theresa May dhe fillimi i një labirinti politik
Pas dorëheqjes së kryeministrit David Cameron – që shpalli referendumin duke shpresuar ta fitonte – drejtimin e vendit e mori Theresa May, e cila më 29 mars 2017 aktivizoi nenin 50 të Traktatit të Lisbonës, duke nisur zyrtarisht procesin e daljes nga BE-ja. Kjo do të duhej të çonte në largimin përfundimtar më 29 mars 2019.
Por ajo që nisi si një proces dyvjeçar i qartë, shumë shpejt u shndërrua në një spirale kaosi politik dhe juridik. May u përpoq të përmbushte një mandat të paqartë – të dilte nga BE-ja, por duke ruajtur qasjen ekonomike; të ndalte emigracionin, por pa dëmtuar biznesin; të rifitonte sovranitetin, pa izoluar Britaninë. Rezultati ishte një marrëveshje e kontestuar, që u rrëzua tri herë në Parlamentin britanik, duke ekspozuar jo vetëm përçarjen kombëtare, por edhe krizën e përfaqësimit demokratik.
Brexit-u si simptomë, jo shkak
Shumë analistë e kanë quajtur Brexit-in jo si shkakun, por si simptomën e një sëmundjeje më të thellë që prek jo vetëm Britaninë, por gjithë Perëndimin: plasaritjen midis qytetarëve dhe sistemit, midis realitetit të përditshëm dhe premtimeve të politikës. Vota e 2016-s ishte një thirrje proteste kundër një bote që perceptohej si e padrejtë, e largët, e ndikuar nga globalizimi, nga burokracia e pakuptueshme dhe nga një elitë që nuk dëgjonte më.
Në këtë kuptim, Brexit nuk ishte fundi i një historie evropiane, por fillimi i një krize të përbashkët – që do të pasqyrohej më vonë në rritjen e populizmit në Francë, Gjermani, Itali dhe më gjerë.
Pasojat: një rrugë me kthesa të mprehta
Dalja formale nga BE-ja ndodhi më në fund më 31 janar 2020, pas një tjetër faze të turbullt nën drejtimin e Boris Johnson. Por Brexit-i nuk përfundoi me Brexit-in. Marrëveshja për tregtinë, lëvizjen, doganat dhe kufirin irlandez mbetën plagë të hapura që tronditën ekonominë britanike dhe vendosën në pikëpyetje vetë unitetin e Mbretërisë së Bashkuar – me Skocinë që kërcënon përsëri me referendum për pavarësi dhe Irlandën e Veriut që rikthen debatin mbi ribashkimin.
Cili është kuptimi i Brexit-it sot?
Në retrospektivë, Brexit mbetet një mister i mbështjellë me retorikë, një akt i thellë simbolik që për shumë britanikë përfaqësonte rikthimin e kontrollit, por që në praktikë ka sjellë më shumë ndarje, pasiguri dhe kompleksitet.
Brexit nuk është një histori për BE-në, por një rrëfim i thellë për Britaninë: për kujtesën koloniale, për ndjenjat e braktisjes, për fuqinë e mjeteve demokratike dhe rrezikun e populizmit. Është një kujtesë se demokracia nuk është vetëm të zgjedhësh, por të kuptosh atë që zgjidh.
Në fund, pyetja që mbetet pezull nuk është nëse Brexit ishte gabim apo jo, por: çfarë do të bëjë Britania me këtë zgjedhje të saj historike? A do të mbetet një komb i përçarë që kërkon fajtor, apo do të arrijë të ndërtojë një identitet të ri, të sinqertë dhe më realist për shekullin XXI?
