Më 2 korrik 1990, në një akt të guximshëm dhe historik, 113 deputetë shqiptarë të Kuvendit të Kosovës shpallën Deklaratën Kushtetuese për Pavarësinë e Republikës së Kosovës nga Serbia, në ambientet jashtë zyrtare të Kuvendit në Prishtinë – një hap i vështirë, por vendimtar, që u bë pikënisja e rrugës së gjatë drejt shtetësisë së plotë që Kosova gëzon sot.
Konteksti politik dhe shoqëror
Në fund të viteve ’80, pas ardhjes në pushtet të Sllobodan Millosheviqit, Kosova iu nënshtrua një fushate represive: u shfuqizua autonomia kushtetuese që kishte fituar me Kushtetutën e vitit 1974, u pushuan masivisht shqiptarët nga institucionet publike dhe u ndalua përdorimi zyrtar i gjuhës shqipe.
Në këtë kontekst shtypjeje dhe mohimi të të drejtave themelore, u forcua ndjenja e bashkimit kombëtar dhe u shfaq nevoja për një reagim institucional.
Akt simbolik dhe themeltar
Më 2 korrik 1990, deputetët shqiptarë, të përjashtuar nga kuvendi zyrtar, u mblodhën në hyrjen e ndërtesës së Kuvendit Krahinor, dhe miratuan një deklaratë historike, në të cilën shpallnin Kosovën si njësi përbërëse të federatës jugosllave – me të drejtë vetëvendosjeje, përfshirë edhe pavarësinë.
Ky veprim, edhe pse nuk u njoh nga Beogradi dhe u cilësua i jashtëligjshëm, u mbështet nga popullata shqiptare dhe u pasua nga krijimi i institucioneve paralele, duke përfshirë edhe shpalljen e Kushtetutës së Kaçanikut (7 shtator 1990), që hodhi themelet për një republikë të pavarur de facto.
Pasojat dhe trashëgimia
Autoritetet serbe reaguan me reprezalje të menjëhershme, duke shpërndarë Kuvendin e Kosovës, arrestuar aktivistë dhe duke vazhduar politikën e dhunës.
Por ky hap trimëror institucional ishte një akt themelor i sovranitetit politik shqiptar në Kosovë, që do të udhëhiqte drejt rezistencës paqësore, më pas drejt luftës çlirimtare, dhe më në fund drejt shpalljes së Pavarësisë më 17 shkurt 2008.
Sot, 2 korriku 1990 konsiderohet si një moment kulmor i ndërgjegjes kombëtare dhe politike – dita kur për herë të parë, përfaqësuesit shqiptarë të zgjedhur i thanë hapur regjimit serb: “Kosova është republikë dhe ka të drejtën të jetë e lirë.”
Ky akt mbetet një gur themeli në shtetformimin e Kosovës, dhe një kujtesë se shteti lind si vullnet politik, që nuk ndalet as nga tanket, as nga ndalimet – por përparon me vendosmërinë për dinjitet, barazi dhe liri.
Përgatiti: L.Veizi
