Më 5 korrik të vitit 2001, Qeveria e Maqedonisë dhe kryengritësit shqiptarë arrijnë marrëveshjen për paqe.
Në vitin 2001, Maqedonia e Veriut – atëherë ende me emrin zyrtar Republika e Maqedonisë – u përball me një konflikt të armatosur të brendshëm, që shpërtheu mes forcave qeveritare maqedonase dhe Ushtrisë Çlirimtare Kombëtare (UÇK-së shqiptare), një formacion i armatosur që kërkonte të drejta më të gjera për shqiptarët etnikë, të cilët përbënin rreth një të katërtën e popullsisë së vendit.
Konflikti nisi në muajin shkurt 2001 dhe zgjati për disa muaj, me përleshje në zonat kufitare me Kosovën dhe më tej në rrethinat e Tetovës dhe Kumanovës. UÇK-ja shqiptare, e formuar nga ish-anëtarë të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës, kërkonte barazi gjuhësore, përfaqësim të drejtë në institucione, dhe ndryshime kushtetuese që do ta bënin shtetin më gjithëpërfshirës.
Ndërhyrja ndërkombëtare – veçanërisht e BE-së, SHBA-së dhe NATO-s – ishte vendimtare për të ndalur përshkallëzimin në një luftë të plotë civile. Pas disa javësh bisedimesh të tensionuara, më 13 gusht 2001, në qytetin e Ohrit, u nënshkrua Marrëveshja e Paqes, e njohur si Marrëveshja e Ohrit.
Pikat kryesore të Marrëveshjes së Ohrit:
Zyrtarizimi i gjuhës shqipe në nivel lokal dhe qendror në zonat ku shqiptarët përbëjnë mbi 20% të popullsisë.
Rritja e përfaqësimit të shqiptarëve në administratën publike, polici dhe ushtri.
Decentralizimi i pushtetit: Komunat morën më shumë kompetenca, duke përfshirë kontrollin mbi arsimin, kulturën dhe financat lokale.
Rikonceptimi i Kushtetutës për të përfshirë të drejtat kolektive të komuniteteve etnike dhe për ta shndërruar Maqedoninë në një shtet më të barabartë shumëetnik.
Çarmatimi i UÇK-së shqiptare, i realizuar me ndërmjetësimin e NATO-s përmes operacionit “Essential Harvest”.
Rëndësia dhe pasojat afatgjata
Marrëveshja e Ohrit shënoi fundin e konfliktit të armatosur dhe hapi rrugën për reforma institucionale që synonin ndërtimin e një shteti multietnik funksional. Ajo konsiderohet një nga modelet më të suksesshme të zgjidhjes së konflikteve etnike në Ballkan, pa ndarje territori dhe pa ndërhyrje ushtarake të huaja të drejtpërdrejta.
Megjithatë, zbatimi i marrëveshjes nuk ishte i menjëhershëm. Ai u shoqërua me tensione politike dhe pengesa administrative, por në dekadat që pasuan, u arrit inkorporimi i kërkesave kyçe të shqiptarëve në ligjet dhe institucionet e shtetit.
Trashëgimia e vitit 2001
Marrëveshja e Ohrit ndryshoi thellësisht strukturën politike dhe juridike të Maqedonisë së Veriut dhe mbetet gur themeli për bashkëjetesën etnike në vend. Ajo kontribuoi në stabilitetin e brendshëm dhe në afrimin e vendit me strukturat euroatlantike, përfshirë anëtarësimin në NATO në vitin 2020.
Ngjarjet e vitit 2001 dhe marrëveshja që i dha fund përplasjeve janë një kujtesë e fuqishme se paqja dhe barazia ndëretnike janë jo vetëm të mundshme, por edhe themel për një shtet demokratik e funksional në Ballkanin e trazuar.
Përgatiti: L.Veizi
