Instituti Kombëtar i Trashëgimisë Kulturore shënon 60-vjetorin e tij. I themeluar në vitin 1965 si Instituti i Monumenteve të Kulturës, institucioni qendror për mbrojtjen, konservimin dhe restaurimin e trashëgimisë kulturore shqiptare, ai vijon të zerë një vend të veçantë në kulturën shqiptare.
Në një aktivitet të veçantë u përkujtuan emrat që kontribuan në këtë institucion dhe përcaktuan bazat e metodologjisë shkencore për ndërhyrjet në trashëgimi, siç ishte prof. Gani Strazimiri.
“Në fillesat e veta, Prof. Gani Strazimiri e konceptoi këtë Institut si një pikë takimi mes dijes shkencore dhe veprimit të matur në terren: “Të studiojmë përpara se të prekim, të dokumentojmë me saktësi dhe të vendosim mbi bazën e provës”. Ky ishte parimi që u kthye në kulturë institucionale, dhe që ka siguruar besueshmëri dhe qëndrueshmëri për 60 vite. Në këtë përvjetor, nuk mund të mos nderojmë figurat e shquara që e kanë formuar mendimin profesional shqiptar në fushën e trashëgimisë. Një falënderim i posaçëm shkon për Prof. Emin Rizën, i cili i dha formë metodës së studimit të banesës vernakulare dhe e ktheu dokumentimin e detajit në akt kulturor”,- tha ministri i Kulturës, Blendi Gonxhja.
Ceremonia u zhvillua në prani të profesionistëve të fushës, partnerëve vendas e ndërkombëtarë, si dhe studiuesve e akademikëve të njohur.
Në fokus të veçantë ishte kontributi i figurave të shquara të fushës, ndër të cilët Prof. Emin Riza, studiuesi që hodhi themelet e metodës shkencore për dokumentimin dhe ruajtjen e banesës vernakulare shqiptare.
Në këtë 60-vjetor, u prezantuan rezultatet e dy viteve të fundit, ku sipas ministrit Gonxhja vihet re një rritje historike e ndërhyrjeve dhe investimeve: 309% më shumë projekte restaurimi dhe konservimi, 363% më shumë investime direkte në monumente, si dhe rritje me 36% të vizitorëve në sitet kulturore në krahasim me 2023, me mbi 1.3 milionë turistë deri në shtator 2025.
Gonxhja vërejti se ka zgjerim të hartës së zonave të mbrojtura, duke përfshirë qendrat historike dhe ansamblet arkitektonike urbane në Rabdisht, Peshkopi, Konispol, si dhe zonën arkeologjike të Linit, ndërsa së shpejti do t’i shtohet edhe Delvina, ndërsa foli edhe për nisjen e projekteve madhore, si: ndërtimi i qendrës moderne të vizitorëve në Butrint nga arkitekti i njohur Kengo Kuma dhe plane për qendra të ngjashme edhe në Apoloni dhe Bylis.
“Pak ditë më parë, prezentuam projektin e qendrës së vizitorëve në Butrint, të hartuar nga arkitekti i mirënjohur ndërkombëtarisht, Kengo Kuma — një hap i rëndësishëm drejt krijimit të porte moderne interpretimi dhe përjetimi të qytetërimeve antike. Në Apoloni dhe Bylis do të ngrihen gjithashtu qendra vizitorësh bashkëkohore, ndërsa për TID dhe Amfiteatrin e Durrësit së shpejti do të hapet një kapitull i ri”,- tha Gonxhja.
Ai bëri me dije se po nis programi i rijetëzimit të 100 kullave historike në 14 bashki dhe po zbatohen projekte të shumta në zona me potencial turistik dhe muzealizime të reja. Nga ana tjetër është ngritur edhe Qendra Rajonale për Konservim dhe Restaurim, që do të ofrojë trajnim profesional për restauratorët dhe ekspertët e rinj. m.p.