“Ka qytete që kanë shpirt: janë pikërisht ata që kanë një të kaluar. Nga kjo pikëpamje, qytetet u ngjasojnë njerëzve.” – “Qytete dhe fantazma”, Jovan Duçiq
Ka qytete që i sheh dhe të duken thjesht si grumbull gurësh, rrugësh dhe ndërtesash. Pastaj ka të tjera që, sapo i shkel, ndien se diçka e padukshme të përfshin: një frymë, një kujtesë, një prani që nuk shpjegohet me arkitekturë apo me histori të shkruar në libra. Këto janë qytetet me shpirt. Duçiq thotë se ato janë pikërisht qytetet që kanë një të kaluar, dhe, si njerëzit, bartin plagët, gëzimet, kujtimet dhe legjendat e tyre.
Berati është një nga këto qytete. Ai nuk është vetëm një vendbanim i lashtë i ngritur mbi kodra, por një organizëm i gjallë, ku çdo gur, çdo shkallë guri, çdo dritare e drunjtë, çdo kryq apo çdo minare ka diçka për të treguar. Teksa ngrihesh në mëngjes, e sheh qytetin teksa zgjohet ngadalë nga një ëndërr shekullore. Shtëpitë e bardha, të ngjeshura si të mbështetura tek njëra-tjetra për ngrohtësi, i ngjajnë njerëzve që pëshpërisin me njëri-tjetrin.
Shpirti i Beratit është i ndërtuar mbi shtresa kohe. Aty gjenden gjurmët ilire, gjurmët romake, muret bizantine, minaret osmane dhe shenjat e pakta të hebrenjve që gjetën strehë këtu gjatë Luftës së Dytë Botërore. Secila periudhë ka lënë shenjat e veta, çka e bëjnë qyretin jo vetëm një shtresëzim kulturash, por edhe ëndrrash dhe kujtimesh.
Në rrugicat e kalldrëmta, këmbët të çojnë pa e kuptuar drejt lagjeve muzeale. Nga aty, shikimi shtrihet mbi çatitë me tjegulla të kuqe dhe mbi lumin që ndan qytetin mëdysh. Është një pamje që të kujton se shpirti i një qyteti nuk është vetëm tek ajo që duket, por edhe tek ajo që nuk shihet – tek fjalët e munguara, tek heshtjet e brezave, tek legjendat e rrëfyera.
Ashtu si njerëzit, Berati ka plagët e tij. Ka kaluar pushtime, shkatërrime, ndryshime të mëdha politike e shoqërore. Por, si çdo njeri me shpirt të fortë, ai i ka përballuar dhe i ka shndërruar në histori. Kjo e bën të ndryshëm nga qytetet pa kujtesë, që rriten shpejt, por nuk mbajnë dot rrënjë.
Në fund, kur e lë pas, Berati nuk mbetet thjesht një vend i bukur që ke vizituar. Ai të ndjek, të shfaqet në kujtesë si një fytyrë e njohur, me të cilën ndan një sekret. Dhe ky është testamenti më i fortë i shpirtit të tij, se, njësoj si njeriu, ka diçka brenda që nuk vdes kurrë. (NAMIR LAPARDHAJA) m.p.
