DICITURA E FOTOS
Marrshimi në Depresionin e Madh. Këln (Gjermani), 1929: Adolf Hitleri, tashmë i mbështetur nga shumë gjermanë, parakalon me këmisha kafe në vitin e rrëzimit të Wall Street, i cili filloi Depresionin e Madh.
Më 2 gusht 1934, Adolf Hitleri mori të gjitha rolet institucionale dhe e drejtoi popullin si diktator. Kështu ai u bë Führer, ligjërisht dhe pa pengesa të mëdha, duke e bazuar ngritjen e tij në frikën e përhapur në shoqëri.
Berlin, 27 qershor 1932. Brenda stadiumit Grunewald, 120,000 njerëz po dëgjojnë me vëmendje të rrëmbyer një dialog të çuditshëm, që shpërthen me zë të plotë nga altoparlantët. Është një pyetje dhe përgjigje mes ushtarakëve dhe fetarëve, me një zë që pyet: “Kush është përgjegjës për mjerimin tonë?” dhe një kor që përgjigjet në unison: “Sistemi!”. “Dhe kush qëndron pas sistemit?” zëri vazhdon. “Hebrenjtë,” i bën jehonë kori. Dialogu vazhdon afërsisht kështu: “Çfarë është për ne Adolf Hitler?” “Një besim!”. “Dhe çfarë tjetër?” “Shpresa jonë e vetme.” Më në fund zëri bërtet “Gjermani!”. Dhe i gjithë stadiumi përgjigjet njëzëri: “Zgjohu!”
Në këtë moment, i mirëpritur si një hyjni nga spektatorët tashmë në ekstazë, një burrë shfaqet në skenën në qendër të stadiumit. Çdo gjest i tij imitohet nga turma si para një pasqyre: nëse ai përkulet përpara, publiku përkulet përpara; nëse bën një fytyrë, e përsërit i gjithë stadiumi; Nëse ai bërtet se është zgjidhja e problemeve të Gjermanisë, publiku e beson. Emri i atij njeriu është Adolf Hitler.
Pas Berlinit, skena do të përsëritet edhe në qytete të tjera. Duke marrë parasysh që njeriu është një lider politik pa asnjë detyrë, si mund të shpjegohet një përkushtim i tillë? Si arriti të fitonte zemrat dhe mendjet e popullit gjerman? Përgjigja qëndron në kthimin 13 vjet pas, kur Adolf Hitler ishte vetëm një emër në listat e veteranëve të luftës, një tetar i panjohur me pasion për pikturën.
I keqkuptuar
I lindur më 20 prill 1889 në fshatin austriak të Braunau am Inn, diktatori i ardhshëm kishte një sfond si një piktor pa para dhe i keqkuptuar (ai dy herë nuk arriti të hynte në Akademinë e Arteve të Bukura në Vjenë). Kënaqësitë e tij të para erdhën nga pushkët dhe jo nga penela.
Në vitin 1914, kur Gjermania u zhyt me kokë në Luftën e Parë Botërore, ai doli vullnetar për ushtrinë gjermane, duke u kthyer me disa plagë lufte. Ai doli nga ajo përvojë me një bindje: disfata e kombit të tij adoptues ishte rezultat i butësisë së sundimtarëve gjermanë dhe i “komplotit çifut”, një frazë kapëse antisemitike që për të (dhe për shumë gjermanë, francezë dhe rusë) ishte një siguri shkencore.
Republika e korruptuar e Vajmarit (e emërtuar sipas vendit ku u hartua Kushtetuta e re) përfundoi gjithashtu në pamjet e veteranit Hitler, duke filluar nga nëntori 1918. Pothuajse për të gjithë gjermanët, ky emër për të ishte sinonim i poshtërimit: ishin sundimtarët e Vajmarit që kishin nënshkruar Traktatin e Versajës, i cili pas Luftës së Parë Botërore i kishte vendosur Gjermanisë kushte jashtëzakonisht të ashpra paqeje.
“Për më tepër, ekzistonte frika e një revolucioni gjerman pas atij komunist rus të vitit 1917”, shpjegon eseisti gjerman Hans Magnus Enzensberger, i cili rindërtoi ngritjen e Hitlerit në pushtet në librin Hammerstein, ose Kokëfortësia e Revolucionit Gjerman (Einaudi).
Pasi u transferua në Mynih, Adolf filloi të frekuentonte qarqet e ekstremit të djathtë, të cilët e quajtën nënshkrimin e armëpushimit një thikë në shpinë të popullit gjerman. Ironikisht, në vitin 1919 ai u caktua nga ushtria për të spiunuar një prej këtyre grupeve: Partinë e sapoformuar të Punëtorëve Gjermanë (DAP), e cila u specializua në shfrytëzimin e frikës së një revolucioni bolshevik dhe urrejtjes ndaj politikës. Hitleri i infiltruar ndërroi anë, braktisi ushtrinë dhe u bashkua me Dap. Më 1 janar 1920, ai filloi karrierën e tij politike duke marrë një kartë anëtarësie në të cilën shkruhej emri i tij me një t shtesë: “Hitler”.
Udhëzues
Më 16 tetor 1920, Adolf foli për herë të parë në publik. Ai tregoi menjëherë një aftësi oratorike që bëri që shumë njerëz të gërmojnë në xhepat e tyre për të subvencionuar partinë. Disa ditë më vonë ai e bëri atë përsëri duke sulmuar dhunshëm Traktatin e Versajës në mitingje. Ai shpejt u bë lideri i partisë, të cilën e quajti Partia Kombëtare Socialiste e Punëtorëve Gjermane (NSDAP, ose Partia Naziste). Ai zgjodhi svastikën, një simbol i lashtë diellor lindor, si emblemë. “Ai shpejt tregoi se mund ta bënte atë si askush tjetër,” vëren Enzensberger. “Ndryshe nga politikanët e Weimarit, Hitleri ishte i aftë në kanalizimin e frikës dhe energjisë shkatërruese të masave.” Dhe për ta bërë këtë ai nuk e përçmoi përdorimin e dhunës: “Le të na pikturojnë si kriminelë. Gjëja kryesore është që ata të flasin për ne,” u shpjegoi ai njerëzve të tij.
Në vitin 1921 ai riorganizoi shërbimin e sigurimit të partisë në një grup paraushtarak: SA (nga Sturmabteilung , që do të thotë “skuadër sulmi”), i besuar mikut të tij Ernst Röhm (më vonë u shkarkua në 1934). “Këmisha kafe” (nga ngjyra e uniformave të tyre) në fillim të viteve 1920 kishin një urdhër të saktë: “Terrorizoni kundërshtarët tuaj derisa t’u shemben nervat”. E thjeshtë dhe efektive, si titulli i Hitlerit që iu dha po atë vit: führer, që do të thotë “udhëheqës, udhëzues”.
E avancuar
Politikisht, ngritja e Hitlerit u ndihmua nga inflacioni i shfrenuar, i shkaktuar nga kriza globale, por që në fjalimet e tij i atribuohet reparacioneve të vendosura në Versajë. Rebelët e Weimarit u sulmuan përsëri kur, në janar 1923, Franca pushtoi rajonin industrial të Ruhrit në shenjë hakmarrjeje për mospagesë. Ruhr nuk ishte një vend i zakonshëm; i pasur me qymyr dhe hekur, ishte i një rëndësie strategjike për industrinë. Në përgjigje të pushtimit (në të cilin mori pjesë edhe Belgjika), qeveria shpalli “rezistencë pasive” nga punëtorët e minierës, shoqëruar me greva dhe sabotazhe. Të paktën në këtë rast të gjithë prisnin mbështetje nga Hitleri, por zëri i vetëm i tij ishte jashtë korit. Duke iu referuar pushtetarëve të urryer ai tha: “Ata janë armiqtë […] tradhtarët e atdheut. Nuk jemi kundër francezëve, por kundër kriminelëve të ’18-ës”.
Në fund të vitit 1923, një kilogram bukë kushtonte 400 miliardë marka dhe Fyhreri ishte gati për veprim. Midis 8 dhe 9 nëntorit ai luajti kartën e grushtit të shtetit (në gjermanisht puç ).
Plani përfshinte pushtimin e Mynihut dhe sulmin pasues ndaj qeverisë qendrore. Ishte një dështim i madh që pati efektin e vetëm për ta futur në burg (por edhe duke e bërë emrin e tij të kërcente nëpër faqet e para të gazetave). Dënimi, i dhënë më 1 prill 1924, ishte pesë vjet për t’u vuajtur në burgun Landsberg. Nëse nuk do të kishte qenë për atë dënim, një nga librat më famëkeq në histori nuk do të kishte lindur kurrë: ai titullohej Mein Kampf (“Lufta ime”) dhe përmbante të gjitha idetë e Hitlerit mbi racën ariane.
Në burg, Hitleri zhvilloi gjithashtu “planin B” të tij: siç mësoi Musolini, pushteti mund të merrej edhe në mënyra të tjera. I liruar në dhjetor 1924 falë një dënimi të reduktuar, ai u deklaroi ndjekësve të tij: «Duhet të mbajmë hundët dhe të pushtojmë […] terrenin elektoral. Do të duhet më shumë se të shtënat, por herët a vonë Gjermania do të jetë e jona”. Megjithatë, për të shmangur çdo keqkuptim, sapo u kthye në Mynih (ishte viti 1925) ai ngriti një forcë të re paraushtarake për të mbështetur partinë: njësinë speciale SS (Schutzstaffeln, “njësitë e mbrojtjes”).
Në kërkim të fondeve
Ndërkohë, në skenën politike, çështja shekullore e reparacioneve të luftës ishte në qendër të vëmendjes: pas miratimit të Planit Dawes (një projekt krediti i SHBA-së për të rifilluar ekonominë gjermane), në vitin 1929 ata kaluan në Planin e Rinj, një lloj “dekreti për shpërndarjen e borxhit”. Në të dyja rastet, Hitleri sulmoi Berlinin, duke gjetur një aleat të rëndësishëm në Alfred Hugenberg (1865-1951), një nacionalist dhe antiparlamentar.
Sot ai emër nuk do të thotë asgjë për ne: por Hugenberg gëzonte mbështetjen e industrialistëve të mëdhenj, drejtonte kompaninë e prodhimit të filmit Ufa dhe, mbi të gjitha, ishte botues i një zinxhiri gazetash të aftë për të ndikuar në sektorë të mëdhenj të opinionit publik. Ishte falë mbështetjes së këtyre gazetave që Führeri qarkulloi imazhin e tij në të gjithë Gjermaninë, duke u mbështetur shumë në paratë e vëna në dispozicion të tij nga Hugenberg.
Ndërsa ishte në të, Hitleri i përdori ato para për të blerë një shtëpi në një nga lagjet më ekskluzive të Mynihut, duke e mobiluar atë me amfora të lashta, piktura dhe qilima të çmuara dhe madje edhe një zonjë. Më pas ai vazhdoi të rimbushte arkat naziste, duke investuar mbi të gjitha në sektorin e “mbledhjeve të mëdha masive”. Një kontribut i mëtejshëm për fatin politik të Fyhrer-it erdhi në tetor 1929 me krizën financiare që goditi bursën e Wall Street-it dhe, me një efekt domino, tregjet evropiane, duke shkatërruar ekonominë tashmë të brishtë gjermane dhe duke krijuar humusin ideal për farën naziste. Krishtlindjet e ’29 i sollën Hitlerit katër dhurata mjaft të mira: para me majë, mbështetjen e bizneseve të mëdha, kontrollin e medias dhe një frikë të përhapur për të hipur.
Kandidati
Depresioni i Madh që pasoi rrëzimin e Wall Street-it i lejoi Fyhrer-it (partia e të cilit tani kishte pothuajse 200,000 anëtarë) të tronditte më tej ndërgjegjet popullore, duke premtuar se do të rivendoste mirëqenien ekonomike (pa shpjeguar se si…). Thjesht duhej të kishe besim (ose, siç tha Hitleri, “besim”) tek ai. “Ndjenja e pafuqisë bëri që shumica e gjermanëve të strehoheshin në ekstremizmin e Hitlerit: shumë ishin të bindur se mund të gjenin mbrojtje dhe siguri tek ai”, shpjegon Enzensberger. Tashmë në zgjedhjet e shtatorit 1930, nazistët siguruan 18.3% të votave të Reichstag (parlamentit) dhe në 1931 anëtarësimi arriti në 700,000. Mercedesi i hapur që ai përdorte për parada dhe mitingje u bë një simbol i aftë për të ngjallur entuziazëm të madh vetëm duke kaluar.
Kur u shpallën zgjedhjet për presidencën e republikës në vitin 1932, kandidati Hitler konkurroi kundër Paul von Hindenburg (1847-1934), presidenti i moshuar dhe shumë i fuqishëm në largim. Fyhreri mori afërsisht 36% të votave. Shumë pak për t’u zgjedhur, por mjaftueshëm për të demonstruar se ishte e pamundur ta injorosh atë. Ndërkohë, ai mori tone gjithnjë e më të larta, duke organizuar shfaqje, si ai i 27 qershorit në stadiumin Grunewald, të cilin e quajti “shërbime hyjnore” që u ofrohen njerëzve.
Në pushtet
Që nga viti 1930, pas rënies së qeverisë së fundit socialdemokrate, ishte krijuar një praktikë (e parashikuar në Kushtetutë) ku Presidenti emëronte Kancelarin (Kryeministrin) sipas dëshirës së tij. Falë këtij mekanizmi, Franz von Papen (1879-1969), një ish-ushtarak ultra-reaksionar, dhe më pas gjenerali Kurt von Schleicher (1882-1934) mori detyrën në 1932. “Por, kur në të njëjtin vit, Partia Naziste mori 37.8% të votave në zgjedhjet politike, shumë filluan të shtyjnë që vetë Hitleri të emërohej kancelar, grupet paraushtarake të të cilit vazhduan të sulmonin me dhunë çdo kundërshtar”, shpjegon Enzensberger.
Komplotuan në hije vetë von Papen dhe Hugenberg, të cilët e bindën Hindenburgun e vjetër se Fyhreri ishte i manovrueshëm. Jo më shpejt se u bë: më 29 janar 1933, Adolf Hitleri u emërua Kancelar dhe mori detyrën mëngjesin tjetër, duke u betuar për besnikëri ndaj Kushtetutës. “Hitleri? “Ne e kapëm atë në kafaz,” komentoi Hugenberg. Ai kishte shumë gabim.
Daily Mirror njofton vdekjen e Hindenburgut dhe se Hitleri, tashmë kancelar, bëhet gjithashtu president i Gjermanisë. Një vit më parë, Hitleri kishte nxjerrë jashtë ligjit partitë opozitare dhe mori 92 për qind të votave në zgjedhje. Diktatura ishte tashmë një punë e përfunduar. © Gazetat John Frost / Alamy / IPA
Ide të qarta. Qysh më 3 shkurt, në një darkë me udhëheqësit e ushtrisë, Hitleri njoftoi planet e tij, duke i bërë disa prej të pranishmëve të mbyten: “Demokracia dhe pacifizmi janë të pamundura”, tha ai, sipas një raporti sekret. “Para së gjithash, Marksizmi duhet çrrënjosur […]. Për të arritur këtë qëllim, unë aspiroj fuqinë totale politike […]. Qëllimi i zgjerimit të hapësirës së jetesës së popullit gjerman do të arrihet edhe me forcën e armëve.
Destinacioni ndoshta do të jetë Lindja.
[…] Disa milionë njerëz duhet të dëbohen pa konsideratë. […] Me lëvizjen time unë kam krijuar tashmë një organ të huaj për shtetin demokratik, i aftë për të ndërtuar shtetin e ri”.
Kukulla u bë kukulla më 27 shkurt, ndërsa Rajhstagu u përfshi nga flakët. Zjarri iu fajësua një holandez të ri, të çekuilibruar me simpati komuniste (por shumë dyshuan për nazistët). Të nesërmen Hitleri miratoi një Dekret për Zjarrin e Reichstagut, i cili në emër të sigurisë kombëtare lejonte arrestimin e “individëve të rrezikshëm”. Komunistët dhe sindikalistët përfunduan në kampe burgu (që ekzistonin që nga viti 1931).
Akti i mëpasshëm
Mundësues shfuqizoi partitë politike dhe kur, më 2 gusht 1934, Hindenburgu vdiq, Fyhreri mori të gjitha rolet institucionale dhe u shërbeu njerëzve si diktator. Ligjërisht dhe pa pengesa të mëdha.
Burimi: Shkruar nga Matteo Liberti, botuar në Focus Storia 48
