Ligji i parë federal në SHBA që synon të frenojë monopolin dhe konkurrencën e pandershme
Një hap vendimtar drejt ekonomisë së lirë dhe mbrojtjes së konsumatorit
Çfarë ishte Akti Sherman?
Akti Sherman Antitrust, i miratuar më 1 korrik 1890, ishte ligji i parë në historinë e Shteteve të Bashkuara që ndalonte praktikat tregtare që pengonin konkurrencën e lirë në treg.
Ligji mori emrin nga sponsori i tij, Senatori John Sherman nga Ohio, i cili kishte qenë më herët Sekretar i Thesarit dhe mbështetës i fuqishëm i një ekonomie të rregulluar që parandalonte përqendrimin e tepërt të pushtetit ekonomik.
Përmbajtja kryesore e ligjit
Akti deklaronte: “Çdo kontratë, kombinim ose marrëveshje për të kufizuar tregtinë ndërmjet shteteve ose me vendet e huaja është e paligjshme.”
Kjo përfshinte:
-Marrëveshje për të fiksuar çmime,
-Krijimin e kartelave ose tröstëve që dominonin tregun,
-Bashkime kompanish që synonin eliminimin e konkurrencës.
Konteksti historik
Në fund të shekullit XIX, SHBA po kalonte në një fazë të fuqishme industrializimi. Kompani gjigande si:
– Standard Oil e John D. Rockefeller,
-U.S. Steel,
-American Tobacco,
kishin krijuar monopole ose oligopole, duke dominuar sektorë të tërë të ekonomisë dhe duke eliminuar konkurrentët përmes praktikave agresive dhe ndonjëherë të pandershme.
Ky zhvillim shkaktoi shqetësim në opinionin publik për përqendrimin e pushtetit ekonomik në duart e pak individëve (“robëria industriale”) dhe ndikimin e tyre mbi politikat shtetërore.
Zbatimi dhe sfidat
Në fillim, Akti Sherman u zbatua me dobësi. Gjykatat shpesh e interpretonin në mënyrë të ngushtë dhe shumë kompani arrinin të shmangnin ndëshkimin.
Megjithatë, gjithçka ndryshoi në fillim të shekullit XX me Presidentin Theodore Roosevelt, i cili njihet si “trust-buster” – luftues i kartelave dhe monopoleve. Ai përdori Aktin Sherman për të:
-Ndarë Northern Securities Company në vitin 1904,
-Filluar procedura ndaj Standard Oil që më vonë u shpërbë në 1911.
Trashëgimia e Aktit Sherman
Baza e legjislacionit antitrust në SHBA, që më pas u zgjerua me:
Clayton Act (1914),
Federal Trade Commission Act (1914).
Sot, Akti Sherman mbetet një shtyllë qendrore për mbrojtjen e konkurrencës në SHBA dhe është përdorur në raste kundër gjigandëve modernë si Microsoft, Google, Apple dhe Meta, në hetime dhe procese gjyqësore që synojnë të frenojnë abuzimin me dominimin në treg.
Simbolikë dhe ndikim
Akti Sherman shënon fillimin e një epoke të re ku:
Ekonomia e lirë nuk nënkuptonte thjesht mungesë kontrolli, por garanci për konkurrencë të ndershme,
Shteti merr një rol mbikëqyrës për të mbrojtur interesin publik ndaj përqendrimeve të tepruara të pushtetit ekonomik.
Nëse dëshiron, mund të përgatitet një version më akademik, një artikull për botim, apo një analizë e krahasueshme me praktikat antitrust në BE apo Shqipëri.
Përgatiti: L.Veizi
