Gjatë dekadave të përplasjes ideologjike mes Lindjes dhe Perëndimit, spiunët u kthyen në protagonistët më të heshtur, por më të rëndësishëm të betejës globale për informacion. Sovjetikët dhe perëndimorët ndiqnin në hije lëvizjet e njëri-tjetrit, ndërsa përpiqeshin të depërtonin në zemrën e bllokut kundërshtar. Isabel Margarit dhe Ana Echeverría sjellin histori të pabesueshme rreth kësaj gare të ethshme për zbulimin e sekreteve.
Kur flasim për spiunë, mendja na shkon menjëherë tek James Bond apo tek personazhet enigmë të John le Carré. Por gjatë viteve më të tensionuara të Luftës së Ftohtë, realiteti nuk ishte fort larg trillimit. Nuk është rastësi që emra si Ian Fleming, le Carré dhe Graham Greene kishin punuar për shërbimet sekrete britanike — për ta, spiunazhi nuk ishte thjesht letërsi, por përvojë personale.
Edhe pse figura e spiunëve ka ekzistuar në të gjitha epokat, shërbimet moderne të inteligjencës lindën në fillim të shekullit XX. Farat e përballjes midis Lindjes dhe Perëndimit u hodhën me Revolucionin Bolshevik. Lenini dhe më pas Stalini ishin të bindur se Perëndimi do të përpiqej t’i përmbyste, dhe megjithëse nuk ekzistonin plane të qarta, përpjekje të izoluara kishin nisur. Që në vitin 1917, Lenini krijoi Çekën — një organizatë që më pas do të evoluonte në një degë të fuqishme të inteligjencës së jashtme, e cila do të çonte më vonë në formimin e famëkeqes KGB.
Britanikët kishin krijuar shërbimin e tyre të zbulimit më herët, në vitin 1909, por në vitet ’20 ai funksiononte me burime të pakta. Në SHBA situata ishte edhe më e dobët: në vitin 1929, Sekretari i Shtetit Henry Stimson e mbylli shërbimin e parë të kriptanalizës, duke deklaruar me snobizëm: “Zotërinjtë nuk lexojnë postën e të tjerëve”.
Por as Lenini dhe as Stalini nuk ndanin këtë kod etik. Delegacionet tregtare sovjetike në Londër dhe SHBA u përdorën për të infiltruar agjentë. Britanikët e nuhatën këtë lojë dhe nisën përgjimin e komunikimeve; sovjetikët u kundërpërgjigjën me strategji dezinformimi dhe sisteme të avancuara enkriptimi.
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, aleanca e përkohshme kundër nazizmit solli operacione të famshme si dekriptimi i makinës Enigma, Operacioni “Zeppelin” dhe sistemi britanik i kundërzbulimit “Double Cross”. Një nga figurat më intriguese ishte spanjolli Joan Pujol, me pseudonimin “Garbo”, i cili arriti të mashtrojë inteligjencën gjermane duke e drejtuar atë sipas një skenari të fabrikuar nga Londra.
Pas përfundimit të luftës, Perëndimi e nënvlerësoi rrezikun sovjetik. Stalini, në mënyrë tinëzare, kishte përgjuar madje edhe Konferencën e Jaltës. Por goditja më e madhe do të vinte nga brenda: pesë simpatizantë komunistë britanikë, të infiltruar në nivelet më të larta të shtetit, kishin kaluar informacion të çmuar në Moskë për vite me radhë. Ata ishin të kulturuar, aristokratë dhe të papritur për establishmentin britanik: Blunt, Burgess, Cairncross, MacLean dhe, më famëkeqi, Kim Philby — i cili, ironikisht, ishte dekoruar nga Franco në vitin 1938 gjatë infiltrimit të tij në Luftën Civile Spanjolle.
Për të kuptuar më thellë këtë epokë të intrigave dhe pabesive, autorët Isabel Margarit dhe Ana Echeverría Arístegui rekomandojnë librin “Espías. La épica guerra de inteligencia entre el Este y el Oeste” (Spiunë. Lufta epike e inteligjencës midis Lindjes dhe Perëndimit) nga James Calder Walton (Salamis, 2024).
Ndërkohë, ata që udhëtojnë drejt Londrës mund të vizitojnë ekspozitën “MI5: Sekretet zyrtare” në Arkivat Kombëtare të Mbretërisë së Bashkuar (e hapur deri më 28 shtator), ku ekspozohen dokumente autentike dhe pajisje të përdorura në misione të vërteta.
Burimi: lavanguardia.com/ Përgatiti për botim: L.Veizi
