Historia e Bullgarisë si shtet fillon në vitin 681, kur bullgarët – një popull turko-altaik i udhëhequr nga khani Asparuh – kalojnë lumin Danub dhe vendosen në fushat e Moesias (në veri të Ballkanit). Pas betejave të ashpra me ushtritë e Perandorisë Bizantine, Perandori Konstantin IV detyrohet të nënshkruajë një traktat paqeje dhe të njohë zyrtarisht shtetin bullgar, duke shënuar kështu lindjen e Shtetit të Parë Bullgar.
- Shteti i Parë Bullgar (681–1018)
Khani Tervel (701–718) forcon shtetin dhe ndihmon Bizantin kundër arabëve në rrethimin e Konstandinopojës (718).
Në shek. IX, nën Khanin Krum (802–814), Bullgaria bëhet një fuqi e madhe, duke u shtrirë nga Danubi në Adriatik dhe deri afër Konstandinopojës.
Christianizimi i Bullgarisë ndodh nën sundimin e Borisit I (864), duke e kthyer popullsinë në fenë e krishterë ortodokse dhe duke forcuar lidhjet kulturore me Bizantin.
Gjatë sundimit të Carit Simeon I (893–927), Bullgaria arrin kulmin e saj politik dhe kulturor, duke u bërë rivale e drejtpërdrejtë e Bizantit. Kultura bullgare lulëzon me qendër Presllavin dhe zhvillimin e alfabetit cirilik.
Rënia e shtetit fillon në fund të shek. X për shkak të konflikteve të brendshme dhe sulmeve bizantine.
Në vitin 1018, pas vdekjes së Car Samuelit dhe fushatave të Perandorit Bazil II, Bullgaria bie nën sundimin bizantin për rreth një shekull.
- Shteti i Dytë Bullgar (1185–1396)
Në vitin 1185, vëllezërit Asen dhe Petër ngrenë kryengritje kundër Bizantit dhe themelojnë Perandorinë e Dytë Bullgare, me kryeqytet Tarnovon.
Kulminacioni arrihet gjatë sundimit të Carit Kalojan (1197–1207) dhe Ivan Asen II (1218–1241), kur Bullgaria është një nga fuqitë dominuese të Ballkanit.
Pas një periudhe lulëzimi, shteti përçahet nga luftërat civile dhe invazionet mongole dhe osmane.
Në fund të shek. XIV, Bullgaria shpërbëhet në disa principata të vogla.
Në vitin 1396, Bullgaria bie plotësisht nën sundimin osman.
- Periudha osmane (1396–1878)
Bullgaria mbetet pjesë e Perandorisë Osmane për më shumë se 480 vjet.
Popullsia e krishterë jeton nën shtypje të rëndë dhe humb ndikimin politik dhe kulturor.
Rilindja Kombëtare Bullgare (shek. XVIII–XIX) sjell zhvillim arsimor, kulturor dhe rritje të ndjenjës kombëtare.
Kryengritja e Prillit (1876), edhe pse shtypet me egërsi, tërheq vëmendjen ndërkombëtare.
Pas Luftës Ruso-Turke (1877–1878), me Traktatin e San Stefanit, krijohet një Bullgari e madhe, por më pas me Kongresin e Berlinit (1878), ajo copëtohet në disa pjesë: Principata e Bullgarisë (autonome), Rumelia Lindore (nën sovranitetin osman) dhe Maqedonia që mbetet nën Turqi.
- Pavarësia dhe Mbretëria e Bullgarisë (1878–1946)
Në vitin 1908, Bullgaria shpall pavarësinë e plotë dhe bëhet Mbretëri, me Ferdinandin si mbret.
Merr pjesë në Luftërat Ballkanike (1912–1913) dhe Luftën e Parë Botërore (1915–1918) në krah të fuqive qendrore, por humb territore.
Edhe në Luftën e Dytë Botërore, Bullgaria bashkëpunon me fuqitë e Boshtit, por nuk merr pjesë në luftën kundër Bashkimit Sovjetik.
Në vitin 1944, me ndërhyrjen e ushtrisë sovjetike, vendi futet nën sferën komuniste dhe monarkia përmbyset më 1946.
- Bullgaria komuniste (1946–1989)
Formohet Republika Popullore e Bullgarisë, nën drejtimin e Partisë Komuniste.
Udhëheqësi më jetëgjatë ishte Todor Zhivkov (1954–1989).
Ekonomia dhe shoqëria bullgare funksionojnë sipas modelit sovjetik.
Persekutohen disidentët dhe pakicat, përfshirë bullgarët turq.
Në fund të viteve ’80, vendi përjeton krizë ekonomike dhe protestat çojnë në rënien e regjimit në 1989.
- Demokracia dhe integrimi evropian (1990–sot)
Zhvillohen zgjedhje demokratike dhe miratohet Kushtetuta e re në 1991.
Bullgaria përjeton një tranzicion të vështirë ekonomik dhe social.
Anëtarësohet në NATO në 2004 dhe në Bashkimin Evropian më 1 janar 2007.
Vendi vazhdon të përballet me sfida si korrupsioni, emigrimi i të rinjve dhe rritja ekonomike e ngadaltë, por ka ruajtur stabilitet politik relativ.
Përmbyllje
Historia e Bullgarisë është e pasur me ngjarje madhore, përballje me perandori të fuqishme si Bizanti dhe Osmanët, periudha të artë lulëzimi kulturor dhe momente të errëta nën sundim të huaj. Sot, Bullgaria është një shtet demokratik evropian me identitet të fortë historik e kulturor.
Nëse dëshiron një version më të shkurtër, në formë artikulli për botim, apo me theks në një periudhë të caktuar (si mesjeta ose koha osmane), mund ta përpunoj edhe më tej.
Përgatiti: L.Veizi
