Last Updated on 10/12/2024 by adminfjala
Sfidat përpara janë vërtet të frikshme për një vend të copëtuar nga 13 vjet luftë civile dhe të ndarë midis fraksioneve rivale
Simon Tisdall
Për një herë, përdorimi i fjalës “historike” është i justifikuar në përshkrimin e përmbysjes së regjimit të Bashar al-Assad pas më shumë se 50 vjet diktaturë brutale, 13 vjet luftë civile të vazhdueshme dhe një botë vuajtjesh. Populli i Sirisë, ose të paktën shumica e tyre, janë të gëzuar. Ata duhet të shijojnë momentin. Ata e meritojnë atë. Ai kujton festimet që shoqëruan rënien e Sadam Huseinit të Irakut dhe Muamar Gadafit të Libisë. Megjithatë, kujtime të tilla mbartin një paralajmërim dhe një kërcënim.
Paralajmërimi është se gëzimi mund të kthehet shpejt në lot dhe çlirimi në represion të ripërtërirë, nëse kolapsi i papritur i strukturave autoritare të urryera, por relativisht të qëndrueshme, shkakton një zbritje të pakontrollueshme në kaos. Kërcënimi është se vakuumi politik dhe ushtarak që pason do të kontestohet nga aktorë egoistë të interesuar jo për drejtësi dhe pajtim, por për pushtet dhe ndëshkim. Në Siri, hakmarrja është një pjatë e servirur e nxehtë – dhe është kthyer në menu.
Fillimi i fushatës për të rrëzuar Asadin mund të gjurmohet në Daraa, në Sirinë jugperëndimore, skena e një revolte popullore në vitin 2011. Në këtë kontekst, përparimi i suksesshëm i grupit militant Hayat Tahrir al-Sham (HTS) nga baza e saj në Idlib, në veri-perëndim të Sirisë, në kryeqytetin, Damask, është një fund i përshtatshëm: një revolucion popullor nga njerëzit, për njerëzit. Megjithatë, askush nuk mund të thotë ende se çfarë lloj të ardhmeje siriane parashikon lideri i HTS, Abu Mohammed al-Jolani, dikur një xhihadist i lidhur me Al-Kaedën dhe një terrorist i kërkuar i riemëruar si çlirimtar kombëtar. HTS ka një rekord të abuzimeve të të drejtave të njeriut dhe sundimit autoritar në Idlib.
Shumë sirianë thuhet se u dyndën drejt banderolës së HTS ndërsa forcat e Jolanit lëviznin drejt jugut. Por grupe të tjera, me synime dhe interesa të ndryshme, po ecin me shpejtësi për të shfrytëzuar krizën. Ato përfshijnë një koalicion të milicive nacionaliste të udhëhequra nga kurdët në veri-lindje – Forcat Demokratike Siriane të mbështetura nga SHBA; Fraksionet rebele të mbështetura nga Turqia të njohura kolektivisht si Ushtria Kombëtare Siriane; dhe grupet opozitare në jug, të bashkuar nga urrejtja ndaj Asadit, por ndoshta jo shumë më tepër.
A mund të bashkohet përsëri mozaiku sirian i paraluftës – multietnik, multifetar, jashtëzakonisht tolerant dhe laik? A është Jolani një njeri i aftë për të udhëhequr një komb? Kush tjetër mund të parandalojë një thyerje anarkike territoriale dhe politike? Askush nuk ka ende përgjigje për këto pyetje. Kryeministri i regjimit, Mohammed Ghazi Jalali, njoftoi se, ndryshe nga i mjeri Assad, ai po qëndron në vend dhe është gati të punojë me kryengritësit. Fjalë të guximshme, dhe shpresojmë jo të fundit.
Sfidat përpara janë vërtet të frikshme. Lufta civile vrau më shumë se 300,000 njerëz, megjithëse disa vlerësime janë dyfishi i kësaj shifre. Rreth 100,000 njerëz besohen të zhdukur ose të zhdukur me forcë që nga viti 2011. Ku janë ata? Tani fillon një kontabilitet i tmerrshëm. Gjysma e popullsisë – rreth 12 milionë njerëz – janë të zhvendosur. Dhjetëra mijëra u arrestuan pa gjyq, u torturuan, u keqtrajtuan. Burgjet e tyre tani po zbrazen, duke dërguar një valë njerëzish të zemëruar, të hidhëruar, të plagosur fizikisht dhe psikologjikisht dhe hakmarrës në një shoqëri të shkatërruar, tashmë jofunksionale. Miliona refugjatë, në Turqi dhe Jordani, mund të shkojnë në shtëpi masivisht. Katastrofat humanitare dhe ato të sigurisë po afrohen.
Ndërhyrja shkatërruese e huaj – thelbësore në historinë e Sirisë që nga fillimi i luftës – është një tjetër kërcënim shumë real nëse gjërat shpërbëhen. Përmbysja e Asadit përfaqëson një humbje të madhe për sponsorët e tij kryesorë, Rusinë dhe Iranin. Vladimir Putin u zhvendos në Siri në vitin 2015 pasi presidenti i atëhershëm i SHBA, Barack Obama, u tërhoq, duke i dhënë përparësi kundër-terrorizmit mbi mbështetjen për forcat pro-demokratike. Bombarduesit e forcave ajrore ruse, së bashku me Gardën Revolucionare iraniane, mbajtën Assadin në pushtet. Shpërblimi i Putinit ishte baza ushtarake dhe rritja e levave. E gjithë kjo është në rrezik tani.
Për Iranin, kolapsi sirian nuk është veçse i fundit në një varg ndryshimesh të lidhura me luftimin e Izraelit pas sulmeve terroriste të Hamasit të 7 tetorit 2023. Degradimi i Hezbollahut nga Izraeli në Liban, aleati kryesor i Teheranit në të ashtuquajturin “bosht të rezistencës” në mbarë rajonin, mohoi Asadin një tjetër mbështetje të rëndësishme dhe e bëri pozitën më të cenueshme të Iranit. Ambasada e saj në Damask thuhet se është nën sulm. Diplomatët e saj kanë ikur. Megjithatë, as Rusia dhe as Irani nuk do të dorëzohen. Ata do të përpiqen të formësojnë rendin e ri në avantazhin e tyre, pavarësisht se çfarë është më e mira për popullin sirian.
Pothuajse e njëjta gjë mund të thuhet për Izraelin, i cili, në fushatën e tij kundër Hamasit dhe përfaqësuesve të tjerë iranianë, ka bombarduar në mënyrë të përsëritur ato që ai thotë se janë objektiva iraniane dhe të Hezbollahut në Damask dhe gjetkë në Siri. Teherani sheh dorën e Izraelit në rënien e Asadit. Edhe pse ndoshta jo qëllimisht, Izraeli – duke ndjekur ligjin e pasojave të padëshiruara – sigurisht që ndihmoi në minimin e tij. Tani ajo shqetësohet për një shtet të dështuar në kufirin e tij, i cili ka nën kontroll armët kimike të Asadit, dhe një kërcënim ndoshta të ripërtërirë xhihadist islamik.
Duke folur për autogolat, ish-futbollisti Recep Tayyip Erdoğan, president i Turqisë, është mjaft në epërsi. Ai mendohet se i ka dhënë dritën jeshile HTS për të nisur ofensivën e saj pasi Assad kundërshtoi përpjekjet e tij për të krijuar një zonë tampon kufitar brenda Sirisë. Erdogan është i fiksuar pas “kërcënimit” kurd nga Siria veriore dhe Iraku. Ai tani mund të dërgojë më shumë trupa përtej kufirit. Megjithatë, a kishte me të vërtetë qëllim të shkatërronte regjimin dhe të shkaktonte kaos në të gjithë Sirinë? Ndoshta Erdogan mund të shpjegojë se si kjo u shërben interesave të Turqisë.
Nëse nuk besohen teoritë më të errëta të konspiracionit, SHBA, Britania dhe Evropa kanë qenë po aq të befasuar nga ngjarjet sa Asadi. Ky në vetvete është një dështim alarmues i inteligjencës – por përsëri, rekordi i perëndimit gjatë gjithë luftës në Siri ka qenë një dështim i gjatë dhe i tmerrshëm. Kryesisht u pa si vuajtjet më të tmerrshme, zhvendosjet masive, krimet e luftës, përdorimi i paligjshëm i armëve kimike dhe tmerret e tjera. Ndërhyrjet e saj të herëpashershme – të tilla si bombardimi i njëhershëm i Donald Trump në vitin 2017 ndaj objekteve ushtarake të regjimit pas një sulmi me armë kimike në Khan Sheikhun në Idlib – u ndërmorën më shumë për të lehtësuar ndërgjegjen kolektive sesa për të shkaktuar ndryshim të vërtetë. Tani perëndimi luan sërish spektator – edhe pse kërcënimi që vjen nga dështimi i shtetit është urgjent. “Nuk është lufta jonë”, thotë Trump me vetëkënaqësi.
Nuk ka nevojë të kërkojmë as fqinjët arabë në Gjirin për ndihmë në këtë moment kritik. Pak më shumë se një vit më parë, Assad ia doli të shkatërronte statusin e tij të parisë ndërkombëtare të fituar mirë në një samit të Ligës Arabe në Riad. Ai u nderua, ndër të tjera, nga lideri saudit, Mohammed bin Salman. Mesazhi jo aq diplomatik ishte se Assad ishte kthyer. Rehabilituar. Bota mund të bënte sërish biznes me të.
E gabuar. Assad ishte një përbindësh dhe ai është ende. Kudo që të ketë shkuar, ai nuk duhet të flejë qetë. Ndërkohë, popullit sirian i takon të shpëtojë Sirinë. Askush tjetër nuk do.