Në verën e vitit 48 para erës sonë, në brigjet e Adriatikut – në atë që sot është Durrësi – u zhvillua një nga betejat më vendimtare dhe dramatike të luftës civile romake mes Gaius Julius Cezarit dhe rivalit të tij të fuqishëm, Gnaeus Pompeius Magnus – Pompei. Kjo ishte Beteja e Dyrrhachiumit, ku Cezari, për herë të parë në karrierën e tij ushtarake, përjetoi një thuajse-humbje, që vetëm fati dhe kujdesi i komandantëve e shmangën nga kthimi në një katastrofë të plotë.
Rrethanat e betejës
Pas kalimit të Rubikonit dhe marshimit të tij drejt Romës, Cezari kishte marrë kontrollin e gadishullit Apenin, por Pompei dhe Senati ishin tërhequr në Greqi, ku kishin grumbulluar trupa të mëdha nga provincat lindore të Perandorisë. Dyrrahum (Durrësi i sotëm) ishte një pikë strategjike për Pompein – port dhe pikë hyrëse për furnizime nga lindja.
Cezari, në përpjekje për ta bllokuar Pompein në kampin e tij pranë bregdetit, ndërtoi një sistem të jashtëzakonshëm rrethues – mure rrethimi që arrinin mbi 15 milje gjatësi. Megjithatë, Pompei arriti të ruante furnizimet përmes detit dhe, në një moment të favorshëm, theu linjat e Cezarit dhe e detyroi atë në tërheqje të organizuar.
Fitorja e papërdorur e Pompeit
Në këtë pikë, Cezari ishte pranë disfatës totale. Por, siç shkruan Plutarku në Jetët Paralele, Pompei – i bindur se armiku ishte shpartalluar – ndaloi ofensivën dhe nuk e shfrytëzoi fitoren:
“Cezari u shpreh për atë betejë duke thënë: ‘Sot fitorja do të ishte e armikut, nëse ndonjë prej tyre do të ndodhej për ta marrë atë.’”
Kjo vendimmarrje e gabuar e Pompeit rezultoi fatale. Cezari u tërhoq me kujdes drejt lindjes dhe, vetëm disa muaj më vonë, në Betejën e Farsalit, arriti ta mposhtte përfundimisht Pompeyn.
Emri “Dyrrahum” dhe arsyeja taktike e ndërrimit
Qyteti ku ndodhi kjo betejë njihej në antikitet si Epidamnus, emër i përdorur nga kolonët grekë. Megjithatë, sipas Barthold Georg Niebuhr (1776–1831), historian dhe filolog gjerman, ekziston një traditë e lashtë që lidhet me ndërrimin e emrit të qytetit nga Epidamnus në Dyrrahum, një emër i përdorur nga vendasit ilirë.
Kjo traditë thotë se vetë Jul Cezari kërkoi që emri i qytetit të ndryshohej për arsye taktike dhe psikologjike. Në latinisht, “Epidamnus” i ngjante fjalës “damnum”, që do të thotë “humbje”. Cezari, i shqetësuar për mënyrën se si do të interpretohej urdhri ushtarak “pushtoni Epidamnus”, mendoi se mund të kishte efekt negativ në moralin e trupave, pasi urdhri mund të tingëllonte si: “shkoni drejt humbjes”.
Për këtë arsye, ai i propozoi Senatit Roman që të përdorte emrin alternativ “Dyrrahum”, që ishte emërtimi ilir dhe nuk krijonte konfuzion apo asociacione të padëshiruara në gjuhën latine. Kështu, për arsye të thjeshta por thellësisht ushtarake e psikologjike, emri i qytetit u ndryshua – një rast i rrallë kur gjuha, semantika dhe strategjia u ndërthurën në mënyrë dramatike.
Pasojat historike
Beteja e Dyrrahumit tregon sa afër mund të jetë fitorja me humbjen dhe si vendimet e një çasti mund të ndryshojnë rrjedhën e historisë.
Ndërrimi i emrit të Epidamnus është një dëshmi e qasjes precize të Cezarit, jo vetëm si strateg, por edhe si psikolog i luftës dhe komunikator ushtarak.
Përgatiti: L.Veizi
