Më 14 korrik 1933, në Gjermani u firmos një nga dekretet më të errëta të epokës së pas Luftës së Parë Botërore: “Ligji për partitë politike”, i cili jashtëligjësoi çdo formacion politik përveç Partisë Nazionalsocialiste të Punëtorëve Gjermanë (NSDAP) – e njohur ndryshe si Partia Naziste. Ky vendim vulosi fundin e pluralizmit politik në Republikën e Vajmarit dhe hapi rrugën për konsolidimin përfundimtar të regjimit totalitar të Adolf Hitlerit.
Pas ardhjes së tij në pushtet më 30 janar 1933 si kancelar i Gjermanisë, Hitleri dhe Partia Naziste nisën një ofensivë të shpejtë dhe sistematike për të zhbërë institucionet demokratike. Procesi, i njohur në histori si Gleichschaltung (që do të thotë “unifikim”, “standardizim” apo më saktë: nënshtrim total ndaj linjës naziste), kishte për qëllim vendosjen e një kontrolli të plotë mbi të gjithë jetën politike, institucionale, kulturore dhe shoqërore të vendit.
Hapat drejt diktaturës filluan me Ligjin e Fuqive të Jashtëzakonshme (Ermächtigungsgesetz) në mars të po atij viti, i cili i jepte qeverisë së Hitlerit kompetenca legjislative pa pasur nevojë për miratimin e parlamentit. Menjëherë më pas, partitë opozitare të majta, si Partia Komuniste e Gjermanisë (KPD) dhe Partia Socialdemokrate (SPD), u ndaluan ose u shtypën përmes arrestimeve masive, burgosjeve në kampet e para të përqendrimit (si Dachau), zhdukjes së figurave drejtuese, dhe një fushate intensive propagandistike.
Pas kësaj, radha i erdhi partive të qendrës dhe të djathtës tradicionale, si Partia Popullore Kombëtare Gjermane (DNVP) dhe Partia e Qendrës Katolike (Zentrum), të cilat u detyruan të shpërbëheshin vullnetarisht nën presion politik dhe frikësim. Kisha Katolike, pas një marrëveshjeje të nënshkruar me Vatikanin (Konkordati), pranoi të tërhiqte partinë e saj politike nga skena.
Dekreti i 14 korrikut 1933 sanksionoi përfundimisht këtë realitet të ri: Gjermania u shpall shtet njëpartiak, ku çdo përpjekje për të krijuar apo rikthyer një parti tjetër cilësohej krim kundër shtetit dhe dënohej rëndë. Ky akt institucionalizoi diktaturën dhe shkatërroi konceptin e përfaqësimit politik, duke i kthyer qytetarët në nënshtetas të një regjimi që nuk njihte më kufij ligjorë apo moralë.
Kështu, Partia Naziste u bë jo vetëm institucion politik, por mjeti i vetëm për të marrë pjesë në jetën publike, dhe besnikëria ndaj saj u kthye në kusht për mbijetesë. Gjithçka – nga sindikatat, bashkësitë studentore, shoqëritë kulturore, organizatat rinore, deri te ushtria dhe administrata – u nënshtruan ndaj vijës ideologjike naziste.
Pas 14 korrikut, Hitleri dhe aparati i tij shtetëror vazhduan të forconin pushtetin përmes një klime terrori dhe propagande. U ndërtua një shtet policor me ndihmën e Gestapos, policisë sekrete, dhe SS-ve, që shërbyen si instrumente të dhunës, frikës dhe persekutimit sistematik.
Ky centralizim totalitar nuk ishte një devijim i rastësishëm i historisë: ai u ndërtua me ligje të miratuara në mënyrë “ligjore”, përmes një manipulimi mjeshtëror të institucioneve ekzistuese. Mësimi historik është i qartë: diktaturat nuk vijnë gjithmonë nga grushtet e dhunshme të shtetit, por mund të ndërtohen edhe nga brenda strukturave demokratike, kur këto bien pre e frikës, krizës dhe populizmit ekstrem.
Në vetëm pak muaj, Gjermania kaloi nga një republikë parlamentare e brishtë në një makineri totalitare e drejtuar nga një njeri i vetëm, që do ta çonte vendin në një kurs të tmerrshëm: Luftën e Dytë Botërore, Holokaustin, dhe shkatërrimin moral e fizik të Evropës.
Vendimi i 14 korrikut 1933 nuk është thjesht një datë në kalendar. Është një kujtesë e rrezikshme e asaj që ndodh kur pluralizmi vritet, kur pushteti përqendrohet pa kundërpeshë, dhe kur heshtja zëvendëson lirinë e fjalës.
Përgatiti: L. Veizi
