Last Updated on 29/08/2025 by adminfjala
Më 29 gusht 1949, Bashkimi Sovjetik kreu me sukses provin testin e parë të bombës atomike, në zonën e testimit bërthamor Semipalatinsk, në Republikën Socialiste Sovjetike të Kazakistanit (tani Kazakistani i pavarur). Kjo bombë u quajt zyrtarisht RDS-1 nga sovjetikët, por në Perëndim ishte e njohur si “Joe 1”, një referencë ndaj udhëheqësit sovjetik Josef Stalin.
Ky zhvillim ishte një moment kyç në Luftën e Ftohtë, pasi i dha fund monopolit amerikan të armëve bërthamore, i cili kishte zgjatur që nga viti 1945 me përdorimin e bombave atomike në Hiroshima dhe Nagasaki. Tashmë, bota kishte hyrë në një garë të armatimit bërthamor.
Modeli i bombës dhe spiunazhi nga Los Alamos
Bombës sovjetike RDS-1 i mungonte origjinaliteti: ishte një kopje e afërt e bombës amerikane “Fat Man”, e cila ishte hedhur mbi Nagasaki më 9 gusht 1945. Kjo ngjashmëri nuk ishte rastësi – Bashkimi Sovjetik kishte marrë informacione të klasifikuara përmes një rrjeti spiunazhi, i cili kishte depërtuar në projektin ultra-sekret amerikan, të njohur si Projekti Manhattan.
Shumë nga të dhënat më të ndjeshme, përfshirë dizajnin e armëve, u transferuan në Moskë falë përpjekjeve të agjentëve të infiltruar, ndër të cilët më i njohuri ishte Klaus Fuchs, një shkencëtar gjermano-britanik që punonte në Los Alamos. Ai dha informacione kyçe mbi ndërtimin e bombës me plutonium.
Rasti Rosenberg
Në këtë kontekst shpërtheu skandali i famshëm në SHBA: Julius dhe Ethel Rosenberg, një çift nga Nju Jorku, u arrestuan dhe u akuzuan për spiunazh në favor të Bashkimit Sovjetik. Ata u gjykuan në vitin 1951 dhe u dënuan me vdekje, kryesisht mbi bazën e dëshmisë së vëllait të Ethel, David Greenglass, i cili gjithashtu kishte punuar në Los Alamos.
Prokuroria pretendoi se Julius Rosenberg kishte udhëhequr një rrjet spiunazhi që kishte dorëzuar sekrete të ndjeshme për bombën atomike, të cilat ndihmuan sovjetikët në krijimin e RDS-1. Gjyqi i tyre ishte shumë i kontestuar dhe i mbushur me tension politik, sidomos gjatë kulmit të makartizmit dhe frikës ndaj komunizmit në SHBA.
Pavarësisht thirrjeve të shumta për falje dhe dyshimeve mbi nivelin real të përfshirjes së Ethel, të dy u ekzekutuan më 19 qershor 1953, duke u bërë amerikanët e vetëm që janë ekzekutuar ndonjëherë për spiunazh gjatë kohës së paqes.
Pasojat historike
Gara bërthamore: Testi sovjetik i vitit 1949 ishte katalizator për një garë të egër të armatimit bërthamor midis SHBA-së dhe Bashkimit Sovjetik, që zgjati për dekada.
Strategjia globale: Balanca e fuqisë globale ndryshoi rrënjësisht; tani dy superfuqi kishin armë shkatërrimi në masë.
Lufta e Ftohtë u ashpërsua, duke çuar në doktrinën e shkatërrimit të ndërsjellë të sigurt (MAD) dhe ndërtimin e mijëra armëve bërthamore në të dy anët.
Përgatiti: L.Veizi