Është e vërtetë që tregjet e kapitalit janë prekur nga tkurrja historike e ekonomisë. Por, në fakt, vlerësimet ndaj kompanive me kapital të madh, jomaterial, kanë kuptim të përsosur në ekonominë e sotme.
Shumë komente ekonomike në ditët e sotme përqendrohen në “divergjencë”: ndërsa indekset e gjera të tregut të kapitalit janë në ose afër niveleve më të larta të të gjitha kohërave, ekonomia po përpiqet të rimëkëmbet nga një prej rënieve më të rënda ndonjëherë. Teksa Russell 2000 është ende poshtë 5,4%, S&P 500 dhe Russell 3000 janë rekuperuar plotësisht në nivelet e tyre parapandemike, dhe Nasdaq, i cili anon drejt kompanive digjitale dhe të teknologjisë, është rritur rreth 26%. Shumë ekspertë kanë arritur në përfundimin se tregu është ndikuar si kurrë më parë nga realiteti ekonomik. Por, duke parë në një mënyrë tjetër, tregjet e sotme të kapitalit mund të pasqyrojnë pjesërisht tendencat e fuqishme themelore të amplifikuara nga “ekonomia pandemike”.
Çmimet e kapitalit neto dhe indekset e tregut janë masa e krijimit të vlerës për pronarët e kapitalit, e cila nuk është e njëjta gjë me krijimin e vlerës në ekonomi, ku fuqia punëtore dhe kapitali i prekshëm dhe jomaterial luajnë të gjithë një rol. Për më tepër, tregjet pasqyrojnë kthimet reale të pritura në kapital. Kur bëhet fjalë për matjen e vlerës aktuale të të ardhurave të punës, thjesht nuk ka një indeks të krahasueshëm. Në parim, atëherë, nëse ka një kthim të dukshëm ekonomik të parashikuar, parashikimet për kapitalin dhe të ardhurat e punës mund të jenë të ngjashme, por vetëm e ardhmja e pritshme e kapitalit do të pasqyrohej në të tashmen. Por ka edhe më shumë. Vlerësimet e tregut po bazohen gjithnjë e më tepër në aktive të paprekshme, jo më pak në pronësinë dhe kontrollin e të dhënave, të cilat japin mjetet e veta të krijimit të vlerave dhe monetarizimit.
Sipas një studimi të fundit S&P 500, aksionet në ndërmarrjet me nivele të larta të kapitalit jomaterial për punonjës kanë regjistruar fitimet më të mëdha këtë vit dhe më pak kapital jomaterial për kompanitë e të punësuarve, aq më keq kanë kryer rezervat e tyre. Me fjalë të tjera, krijimi i vlerës në rritje nëpër tregje dhe punësimi janë të ndryshëm. Dhe ndërsa kjo ishte e vërtetë edhe para pandemisë, trendi tani është përshpejtuar. Ka të paktën dy arsye për këtë. Njëra është adaptimi i shpejtë i teknologjive digjitale si pjesë e përgjigjes ndaj masave të bllokimit. E dyta është se shumë sektorë intensivë të punës (të cilët normalisht shtojnë vlerë kryesisht me punë dhe kapital të prekshëm) janë mbyllir pjesërisht ose totalisht si rezultat i bllokimeve, distancimeve shoqërore dhe shmangies së rrezikut të konsumatorit. Për shembull, indeksi ajror amerikan Dow Jones patjetër që pati një goditje të madhe dhe ende nuk është rekuperuar.
Në kohë normale, ky sektor gjeneron vlerë kryesisht me kapital të prekshëm, punë dhe karburant (megjithëse ka elemente të rëndësishme digjitale edhe në biznesin e tij). Për të qenë të sigurt, vlerësimet e përgjithshme të tregut janë mbështetur nga Rezerva Federale e SHBA-së dhe politikat e normave të interesit të bankave të tjera kryesore. Në kontekstin aktual, politikat monetare mjaft akomoduese kanë për qëllim kryesisht krijimin e hapësirës për qeveritë për të përdorur borxhin dhe për të financuar programe të mëdha fiskale në përgjigje të goditjes COVID-19. Por ndërsa normat ultra të ulëta të interesit mund të ofrojnë një mbështetje të përgjithshme për vlerësimet e sotme të tregut, ato nuk japin llogari për ndryshimet e mëdha midis sektorëve.
Në fund të fundit, një pjesë e ekonomisë që nuk përfaqësohet nga aksione të tregtuara publikisht po vuan (megjithëse ka, sigurisht, kompani private në sektorë digjitalë, vlerësimet dhe kthimet e të cilave janë të ngjashme, ose edhe më të larta se fundi i sipërm i jomaterialit – spektri i kapitalit në tregjet publike). Më gjerësisht, familjet me të ardhura më të ulëta dhe shumë biznese të vogla, me bilanc të hollë dhe të brishtë, kanë mbetur pa amortizues efektivë, dhe shumë prej sektorëve intensivë të punës që gjenerojnë punë të konsiderueshme në kohë normale (përfshirë hotelet, restorantet dhe baret) janë mbyllur pjesërisht. Për t’i adresuar këto tendenca, bilancet sovrane po përdoren si një amortizues për pjesët e mëdha të ekonomisë. Meqënëse kriza aktuale në të vërtetë po rrit vlerën e kompanive të caktura, ia vlen të pyesni se kush zotëron pjesën më të madhe të aksioneve të tyre. Sigurisht, nuk janë familjet dhe bizneset bilancet e të cilave janë shumë të dobëta për të shërbyer si amortizues.
Kompanitë e sotme të vlerësimit të lartë janë në pronësi të individëve dhe institucioneve me balancë që tashmë janë mjaft thelbësore për të siguruar një jastëk të qëndrueshmërisë ekonomike. Kur të zhvillohet si pikëpamje faza postpandemike, sektorët intensivë të punës me kapital më të ulët jomaterial për punonjës, mund të gëzojnë një periudhë të performancës më të mire, pasi ato kthehen prapa. Megjithatë, edhe në këtë skenar, gjurma digjitale e ekonomisë ka të ngjarë të zgjerohet dhe trendi themelor që favorizon kapitalin jomaterial dhe pronarët e tij do të vazhdojë. Nuk është për t’u habitur që sektorët jomaterialë me kapital intensiv do të kishin një avantazh. Për pjesën më të madhe, strukturat e tyre të kostos anojnë normalisht drejt kostove fikse dhe kostove margjinale të ulëta, ose të papërfillshme.
Kjo i bën disa platforma masivisht të shkallëzuara, të cilat, nga ana tjetër, japin fuqi të konsiderueshme për sa u përket çmimeve dhe aksesit në treg. Dikush mund të nxjerrë disa përfundime nga këto realitete ekonomike. Për fillestarët, ekonomia pandemike ka përshpejtuar prirjen parapandemike duke favorizuar krijimin e vlerës së pasurive jomateriale përmes firmave me relativisht më pak të punësuar. Ne mund të presim që kjo prirje të vazhdojë, megjithëse jo me ritmin e rritur, të shkaktuar nga pandemia. Bizneset tradicionale do të rimëkëmben, por shkëputja midis krijimit të vlerës dhe ndërmarrjeve në varësi të mjeteve jomateriale për punonjës do të vazhdojë dhe mbetet një sfidë e madhe ekonomike dhe sociale. Ideja që tregjet dhe ekonomia po ndryshojnë, pasqyron një fokus të ngushtë në indekse të veçanta.
Por asnjë indeks i vetëm nuk mund të ofrojë një përmbledhje të dobishme të tregut të përgjithshëm, aq më pak kushtet ekonomike dhe tendencat. Dhe në ekonominë pandemike treguesit e tregut të kapitalit errësohen edhe më shumë sesa do të bënin ndryshe, për shkak të divergjencave të mëdha në rezultat ekonomike midis sektorëve dhe për njerëzit që punojnë në to. Më në fund, duke pasur parasysh kontributin e madh të aktiveve jomateriale digjitale në krijimin e vlerës, është e vështirë të shohësh një mënyrë për të përmbysur trendin e rritjes së pabarazisë së pasurisë. Meqenëse bilancet e shkallëve më të ulta të të ardhurave dhe pasurisë janë kryesisht të pastra nga pasuritë me përmbajtje të lartë jomateriale dhe digjitale, përfitimet e dinamikës aktuale ekonomike dhe teknologjike do t’i kalojnë ato.
*Michael Spence, një laureat i Nobelit në ekonomi, është profesor ekonomie dhe një ish-dekan i shkollës pasuniversitare të biznesit në Stanford. Ai është bashkautor i vjetër në institucionin Hoover, shërben në komitetin akademik të Luohan-it dhe bordin këshilldhënës të Asia Global Institute. Spence ishte kryetar i komisionit të pavarur për rritje dhe zhvillim, një organ ndërkombëtar që nga viti 2006-2010 analizoi mundësitë për rritje ekonomike globale dhe është autor i “E ardhmja e rritjes ekonomike në një botë me shumë shpejtësi”.
BOKS
Rënia e thellë ekonomike në Evropë
Në Itali kanë vdekur deri tani më shumë se 35500 vetë të infektuar me COVID-19. Përveç kësaj, ekonomia e tretë më e madhe e eurozonës, pas Gjermanisë dhe Francës, pret një recesion të rëndë këtë vit, për shkak të kufizimeve masive në luftën kundër pandemisë. Siç njoftoi zyra kombëtare e statistikave, vetëm në tremujorin e dytë midis prillit dhe qershorit, Prodhimi i Brendshëm Bruto i Italisë (PBB) u tkurr me një shpejtësi rekord prej 12,8 për qind në krahasim me tremujorin e mëparshëm.
Deri tani supozohej se minusi do të ishte 12,4 për qind. Pandemia e goditi Italinë shumë më rëndë sesa ekonominë gjermane, e cila ra me 9,7 për qind. Komisioni i BE-së supozon që ekonomia e Italisë të shënojë për vitin në tërësi një rënie prej 11,2 për qind. Parashikimi zyrtar i qeverisë në Romë është një minus prej tetë për qind. Por ministri i Ekonomisë, Roberto Gualtieri, tashmë ka treguar se ky vlerësim duhet të korrigjohet dhe se rënia është më e madhe. Megjithatë, Gualtieri theksoi kohët e fundit, gjithashtu, se tremujori i tretë aktual pritet të sjellë një rritje të fortë. Edhe në Poloni ekonomia ka rënë për shkak të krizës së COVID-19.
Prodhimi i Brendshëm Bruto (PBB) u tkurr në tremujorin e dytë me 8,2 për qind krahasuar me të njëjtën periudhë të vitit të kaluar. Kjo u njoftua nga agjencia e statistikave GUS, në Varshavë. Në tremujorin e parë ekonomia polake u rrit me dy për qind krahasuar me tremujorin e parë të vitit 2019. Prodhimi i Brendshëm Bruto i Spanjës pësoi një rënie rekord prej 18,5 për qind në tremujorin e dytë krahasuar me tremujorin e mëparshëm. Sipas qeverisë spanjolle, ekonomia tani po bën hapa të mëdhenj drejt rimëkëmbjes. Në tremujorin e tretë vërehet një rritje e Prodhimit të Brendshëm Bruto prej më shumë se dhjetë për qind, tha ministrja e Ekonomisë, Nadia Calvino. Një rekuperim të fortë pati veçanërisht në tregun e punës. Gjatë krizës së COVID-19 papunësia e lartë në Spanjë u rrit në mënyrë masive. Midis prillit dhe qershorit humbën punën një milion vetë – më shumë se kurrë më parë në një tremujor. Sidomos sektori i turizmit, i cili është i rëndësishëm për vendin, u godit rëndë nga kriza./ra.my.fjala.al/
