Nga Atë Foti Cici
Kujtojmë sot Kongresin e Beratit, një nga faqet e lavdishme të bashkëpunimit dhe bashkëveprimit brendashqiptar, gjë që solli mëvetësimin dhe kombëtarizimin e Kishës Ortodokse në Shqipëri.
Si sot, më 10 shtator 1922, u mblodh një kuvend me përfaqësues ortodoksë nga gjithë Shqipëria, të cilët shpallën autoqefalinë e komunitetit ortodoks më 13 shtator, duke kurorëzuar kështu përpjekjet e mëparshme për një kishë me tipare të plota vendore.
Kjo luftë u bë e mundur mbas përkthimit të teksteve thelbësore liturgjike nga Imzot Fan Noli, të cilat ishin botuar në Amerikë në vitet 1908-1914.
Kongresi i Beratit ishte frut i bashkëpunimit midis intelektualëve ortodoksë, shtetit shqiptar dhe veprimtarëve e besimtarëve ortodoksë, klerikë e laikë.
Ky konfiguracion bashkërendimi sot është krejt i pamundur dhe madje tingëllon absurd!
Vendimet dhe Statuti që ky kongres kishtar miratoi, jo vetëm që u pranuan në heshtje nga hierarkia, por patën fuqi ligjore dhe peshë kanonike deri në krijimin e Sinodit të parë të KOASh-it, në vitin 1929.
* * *
Në vitet 1920 komuniteti ortodoks në Shqipëri numëronte zyrtarisht rreth 24% të popullsisë, edhe pse një pjesë e madhe e ortodoksëve kishte mërguar.
Ky përpjestim numrash vijoi deri në ndalimin e fesë në vitet 1960. Ato vite madje KOASh-i kishte arritur në një kombëtarizim të plotë, gjë që dëshmonte rrugëtimin e vërtetë të një komuniteti fetar, ashtu siç ishte shpallur me urtësi dhe largpamje në Kongresin e Beratit.
Mjerisht regjimi komunist nuk tregoi largpamje historike, sepse duke shfarosur hierarkinë fetare, jo vetëm drejtimin perëndimor të vendit, mundësoi kthimin dhe mikpritjen e armiqve historikë të popullit tonë në Shqipëri, mbas rënies së diktaturës ateiste.
Ringritja e Kishës Ortodokse në Shqipëri u bë me kushtin e shkombëtarizimit të saj, gjë që u pranua nga shteti shqiptar, madje pa qëndresë të mirëfilltë nga intelektualët me prejardhje ortodokse.
Shkombëtarizimi u arrit mbasi “u pre rrënja”, duke përjashtuar shqiptarët ortodoksë nga kryesia e Kishës dhe duke emëruar hierarkë grekë dhe myslimanë të rekrutuar dhe enkas të konvertuar.
* * *
Zhbërja e sfondit kombëtar në Kishë e bëri edhe më të vështirë kthimin e popullsisë me prejardhje ortodokse në jetën kishtare.
Në censusin e vitit 2011 komuniteti ortodoks zbriti në numra, duke arritur në rreth 7% të popullsisë së Shqipërisë.
Pavarësisht pyetësorit të këtij regjistrimi, të ateizmit të trashëguar dhe të mërgimit masiv në vitet 1990 e në vijim, ky numër nuk përfaqëson përqindjet e vërteta të ortodoksëve.
Censusi i vitit 2011 dëshmoi largimin e vetëdijshëm të shumë ortodoksëve nga Kisha jonë, si e vetmja mënyrë për të reaguar në heshtje ndaj shkombëtarizimit të imponuar nga shteti grek dhe shteti shqiptar.
Kisha jonë, e personalizuar dhe e privatizuar nga kryepeshkopi Janullatos, nuk e pranoi realitetin e hidhur, por vijoi projektet antikombëtare në Shqipëri.
Në të kundërt, censusi 2011 u njoh nga bota ortodokse, siç u dëshmua me vizitën e patrikut rus në Shqipëri në vitin 2018, kur në njoftimin zyrtar të kishës ruse u shënua numri i ortodoksëve sipas regjistrimit të vitit 2011.
Nëse bëhej një regjistrim i ri sot, me këtë kryesi kishtare dhe në këto rrethana historike, komuniteti ortodoks në Shqipëri do ta ketë shumë vështirë të arrijë shifrën 4%!
* * *
Rënia e komunitetit ortodoks në Shqipëri dhe në diasporë nuk mund të shpërnjihet me hijet dhe rrezet e veprave greke të ndërtuara në Shqipëri gjatë këtyre tre dhjetëvjeçarëve.
Gjendja e sotme është një pasqyrë e trashëgimisë së Janullatosit në historinë e Shqipërisë.
E vetmja mundësi dhe shpresë për ringjalljen e besimit ortodoks ndër shqiptarë, është kthimi në identitetin kombëtar dhe në jetën sinodike, kundër shkombëtarizimit të KOASh-it dhe kundër personalizimit të pushtetit kishtar.
* * *
Statuti i vitit 1922 mund të lexohet i plotë në bibliotekën time online:
http://albanianorthodox.com/kisha-shqiptare/legjislacioni/
KRYESIA E KONGRESIT TË BERATIT
Kryetar: Ikonom P. Josifi
Nënkryetar: Pal Xhumari
Sekretarët: Dhimitri Petro Nini dhe V. Elapushi
Komisar: H. Theodhosi
Përfaqësues i Prefekturës: Llazar Puli
PËRFAQËSUESIT E KOMUNITETIT ORTODOKS
Korça: Ikonom P. Josif dhe Dh. Haviari
Pogradeci: At Vasil Marko dhe Thanas P. Kerxhalli
Bilishti: At Jorgji dhe Anastas Çekrezi
Kolonja: At Sofron S. Borova dhe Dhimitri Petro Nini
Leskoviku: At Vangjel Çamçe dhe Thoma K. Prifti
Përmeti: Dr. Stathi Koni dhe V. Zoto
Berati: P. Kona dhe Dh. Tutulani
Vlora: Jan S. Shkrami dhe Tol S. Arapi
Fieri: Lon Xoxe dhe Dh. Killica
Lushnja: Llazar Boza dhe Tun. Gjergji
Durrësi: Arkimandrit Visarion Xhuvani dhe G. Manushi
Kavaja: Pal Xhumari dhe A. Ikonom.
Tirana: Papa Simoni dhe Mark Hobdari
Elbasani: Vasil Llapushi dhe Simon Shuteriqi
Shpati: Taqi Buda dhe Dhi. Paparistja
Dibra: Arhit. K. Pajtali dhe K. Paftali (për L. Nishku)
Gjirokastra: Dr. Stathi Kondi
Libohova: Spiro Kati
Shkodra: Risto Gjyrbabiq, për Gjiko Nikoliq
Delvina: S. Kondi, për K. Thoma.
