Nga Xhezair Dashi
Për më shumë se dyqind vite që nga botimi i parë i veprës së Mary Shelley, “Frankeshtajni ose Prometeusi Modern”, metafora e Frankejnshtajnit është prej më të përdorurave dhe më të përdorshmëve.
Në diskurs publik, politik, film, letërsi, videolojëra, muzikë, e sidomos në shkencë, figura e Frankenshtajnitë përfolet gjithandej, përgjithësisht në mënyrë ironike ose për të treguar amoralitet, ose edhe njëfarë përzierje pjesësh të panatyrshme dhe të papajtueshme në proporcionin e raportit të pjesëve me tërësinë.
Në shkencë kryesisht emri i Frankenshtajnet ngritet si simbolika e mos përzjerjes në punët e brendshme të natyrës, dhe se kur tejkalohen subjekte morale përfundimtare, atëherë, ne bëjmë krijesa frankejnshtajniane, ose hubris, mëkatin përfundimtar, që është arroganca njerëzore që përzihet në punë të natyrës, zotit etj.
Franekshtajni është paralajmërimi i njerëzimit për mostejkalimin e kufizimeve të vendosura nga natyra. Frankenshtajni është simbol tragjik i ambicieve tejnjerëzore dhe monstruoze. Paralajmërime frankenshtajniste ngriten edhe për AI-n, inteligjencën artificiale, inteligjencë e cila ditë e më shumë bëhet më e shpejtë, më e mençur, më e rrezikshme, nga programerë të zgjuar.
Metafora e frankenshtajnit, pra, në shekullin tonë ka të bëjë më shumë me rrjetëzimin digjital dhe softuerik të gjithçkaje që inteligjenca artificiale ka sjellur, sikurse në filmat e Luftës së Ftohtë që projektoheshin qenie njerëzore, cyborgë, të bioinxhinierizuar, ose në kohën e veprës origjinale, me anatominë e modifikuar, për të krijuar përbindëshin frankenshtajn. Një krijesë mbinjerëzore, si arritje e lartë shkencore.
François Chollet, inxhinier në Google, në një artikull të tij mbi ‘Inteligjencën’, argumenton se për të kuptuar inteligjencën, në këtë rast edhe inteligjencën artificiale, duhet të kuptojmë që inteligjenca është krejtësisht situacionale. Inteligjenca njerëzore aktualizon ose realizon vetveten në raport me zgjidhjen e problemeve të paraqitura në përvojën e saj. Inteligjenca artificiale, parimisht, në të njëjtën mënyrë, është se algoritmi konkret aplikon funksionin e tij në analizimin e të dhënave që i merr.
Pra, inteligjenca, qoftë njerëzore apo artificiale, i adaptohet situatës në të cilën gjindet.
Frankenshtajni nuk ka kapacitete emocionale, nuk ka jetë në kuptimin njerëzor, është “gjë e pajetë”, nuk është prodhim natyror, por prodhim i aplikimit të inteligjencës njerëzore. Frankenshtajni është hijeshia e frikshme e sëmundjes shkencore, okultit shkencor, dhe shkencës amorale.
Victor Frankenstein, eksperimentuesi mjekësor, e ndërton Frankenshtajnin fshehurazi, dhe kur krijesa e tij jetësohet, ai largohet nga frika dhe shpreson që të vdesë vetiu. Ky mohim i shpërndarjes së produktit të tij shkencor me komunitetin shkencor, si një maverik klasik, e sjell përfundimisht tragjedinë e tij dhe të tjerëve, gjersa Frankenshtajni i’a vret Viktorit të gjithë të afërmit e tij.
Frankeshtajni është relevant në studime etike, sidomos në trajtimin e duhur të njerëzve dhe organizmave të tjerë, veçanërisht në nevojën që edhe studimet më të rrepta shkencore të jenë të monitoruara, shqyrtuara, dhe të verifikohen nga njerëzit e duhur që e konsiderojnë secilën shpikje dhe arritje shkencore nën lentet e moralit universal njerëzor.
Frankenshtajni mund të jetë gjeni, por jo zot. Por siç thotë Will (Johnny Depp) te filmi “Transcendence” (2014): Pyetje shumë e mirë, por, a nuk ka krijuar njeriu Zota vazhdimisht?/Albanianpost.com
