5 mars 1946
“Perde hekuri” ose “perde çeliku” ishte një term i popullarizuar nga ish-kryeministri britanik Uinston Çurçill në 1946. Çurçilli e përdori këtë shprehje për t’iu referuar ndarjes politike në Evropën Perëndimore pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore…
Fraza “Perdja e Hekurt” u përdorur për të përshkruar ndarjen fizike, ideologjike dhe ushtarake të Evropës midis shteteve kapitaliste perëndimore dhe jugore dhe kombeve lindorë, komunistë të mbizotëruar nga Sovjetikët gjatë viteve 1945–1991 e cila u cilësua ndryshe edhe si “Lufta e Ftohtë”.
Pengesa staliniste
Më 5 mars 1946, gjatë një fjalimi të mbajtur në qytetin Fulton, Misuri, në Shtetet e Bashkuara, Çurçill tha: “Nga Stettin në Balltik në Trieste në Adriatik, një perde e hekurt ka zbritur në të gjithë kontinentin.” Ai i referohej ndikimit të hekurt ushtarak, politik dhe ekonomik të ushtruar nga Bashkimi Sovjetik në Evropën Lindore.
Çurçill më parë e kishte përdorur termin në dy telegrame drejtuar Presidentit të SHBA Truman.
Kjo ishte një pengesë imagjinare e pakapërcyeshme që BRSS ngriti nën Stalin për të izoluar veten nga qendra dhe lindja e kontinentit së bashku me aleatët e saj të varur. Në këtë mënyrë kufijtë midis Evropës demokratike dhe Evropës socialiste u caktuan qartë.
Në anën perëndimore ishin vendet kapitaliste që nënshkruan paktin që krijoi Organizatën e Traktatit të Atlantikut të Veriut (NATO) në 1949, ndërsa në anën e Evropës Qendrore dhe Lindore ishin vendet anëtare të Traktatit të Varshavës (komunistët) në 1955.
Në këtë skenar, kishte një përjashtim të Jugosllavisë – e cila edhe të qenit socialist mbeti jashtë konfliktit – dhe vendeve të tjera jo-komuniste si Finlanda dhe Austria.
Aleatët e dikurshëm
Demokracitë perëndimore dhe Bashkimi Sovjetik kishin luftuar si aleatë gjatë Luftës së Dytë Botërore, por edhe para se të arrihej paqja, ata po rrethonin njëri-tjetrin me luftë dhe me dyshim. SH.B.A., MB dhe forcat aleate kishin çliruar zona të mëdha të Evropës dhe ishin të vendosur t’i kthenin këto përsëri në demokraci, por ndërsa BRSS kishte çliruar gjithashtu zona të mëdha të Evropës (Lindore), ata nuk i kishin çliruar fare por thjesht kishin pushtuar ata dhe të vendosur për të krijuar shtete kukulla Sovjetike për të krijuar një zonë tampon, dhe jo një demokraci në të gjitha. Kuptohet, demokracitë liberale dhe perandoria komuniste vrasëse e Stalinit nuk vazhduan, dhe ndërsa shumë në perëndim mbetën të bindur për të mirën e BRSS, shumë të tjerë u tmerruan nga pakëndësia e kësaj perandorie të re dhe panë vijën ku dy fuqitë e reja blloqet u takuan si diçka e frikshme.
Terminologjia
Sidoqoftë, termi, i cili daton në shekullin e nëntëmbëdhjetë, ndoshta u përdor për herë të parë në lidhje me Rusinë nga Vassily Rozanov në 1918 kur ai shkroi: “një perde e hekurt po zbret në historinë ruse”. Ai u përdor gjithashtu nga Ethel Snouden në vitin 1920 në një libër të quajtur “Përmes Rusisë Bolshevike”. Ajo e përdori këtë analogji për të përshkruar në mënyrë kritike dhe negative ne fytyrën e dhunshme të Bolshevizmit komunist. Për të karakterizuar kufirin gjeografik dhe politik që ndau Rusinë nga pjesa tjetër e Evropës Lindore, Snowden shkroi: “Më në fund ishim prapa “perdes së hekurt”.
Termi u përdor edhe gjatë Luftës së Dytë Botërore nga Josef Gëbels dhe politikani gjerman Lutz Schwerin von Krosigk, të dy në propagandë.
Shumë komentatorë perëndimorë fillimisht ishin armiqësorë ndaj përshkrimit pasi ata ende e shikonin Rusinë si një aleat të kohës së luftës, por termi u bë sinonim i ndarjeve të Luftës së Ftohtë në Evropë, ashtu si Muri i Berlinit u bë simboli fizik i kësaj ndarjeje. Të dy palët bënë përpjekje për të lëvizur Perden e Hekurt në këtë mënyrë dhe atë, por lufta e “nxehtë” nuk shpërtheu kurrë, dhe perdja u ul me mbarimin e Luftës së Ftohtë në fund të shekullit XX.
Fjalimi i Çurçillit
Fraza “Perde e Hekurt”, e cila i referohet natyrës së ashpër dhe të padepërtueshme të përçarjes, u popullarizua nga Uinston Çurçill në fjalimin e tij të 5 Marsit 1946 në Kolegjin Westminster, kur ai deklaroi:
“Nga Stettin në Baltik në Trieste në Adriatik një” perde e hekurt “ka zbritur në të gjithë Kontinentin. Pas kësaj linje qëndrojnë të gjitha kryeqytetet e shteteve antike të Evropës Qendrore dhe Lindore. Varshavë, Berlin, Pragë, Vjenë, Budapest, Beograd, Bukuresht dhe Sofje; të gjitha këto qytete të famshme dhe popullsia përreth tyre qëndrojnë në atë që unë duhet ta quaj sferën Sovjetike, dhe të gjitha i nënshtrohen, në një formë apo në një tjetër, jo vetëm ndikimit Sovjetik, por një ndikimi shumë të lartë dhe në disa raste në rritje masa e kontrollit nga Moska “.
Marrëveshja e Jaltës
Perdja e hekurt e kishte zanafillën në sferat e ndikimit të krijuara nga Lufta e Dytë Botërore me shpërndarjen e territoreve midis vendeve fitimtare. Pas marrëveshjeve të Jaltës, Evropa u nda në dy blloqe të mëdha ideologjike, ekonomike dhe ushtarake. Secili bllok u përpoq të zgjeronte ndikimin e tij mbi tjetrin.
Me vdekjen e udhëheqësit rus Josef Stalin në 1953, situata brenda Perdes së Hekurt në vendet socialiste u relaksua disi; por nga 1961, me ngritjen e Murit të Berlinit, ndarja e shoqërisë gjermane dhe botës socialiste nga bota kapitaliste u bë më e ndjeshme.
Nuk është rastësi që historianët rusë tradicionalisht e konsiderojnë ditën, muajin dhe vitin kur ky fjalim u mbajt si datën e fillimit të Luftës së Ftohtë. Stili dhe rrokja e fjalimit të Churchillit në Fulton, përbërja e tij e hollë, aftësia e shkëlqyeshme e autorit për të lëvizur nga një temë në tjetrën me një ngritje graduale të intensitetit të rrëfimit në një goditje me grusht të një rrufe në fund – e gjithë kjo jep bazë për t’ia atribuar fjalimin Fulton kryeveprave të vërteta të oratorisë.
Pasojat e “Luftës së ftohtë”
Ndër pasojat më të dukshme të imponimit të Perdes së Hekurt në vendet socialiste ishte forcimi i Luftës së Ftohtë midis Shteteve të Bashkuara dhe BRSS. Kjo luftë, e cila u përpoq të rrisë fuqinë dhe ndikimin e dy superfuqive të atëhershme ushtarake në botë, zgjati deri në vitet 1980.
Përparimi i komunizmit në botë dhe vendosja e Perdes së Hekurt krijuan shumë shqetësime në Evropën Perëndimore dhe Shtetet e Bashkuara.
Bllokada e krijuar nga kjo pengesë ideologjike-politike izoloi të gjitha vendet nga orbita Sovjetike. Pastaj shtypja dhe prapambetja ekonomike u rritën. Dobësia e bllokut socialist, një produkt i Luftës së Ftohtë dhe i modelit të prodhimit, u bë e qartë gjatë viteve 60, 70 dhe 80.
