Më 4 Tetor 1883, Orient Express – treni i mbretërve ose mbreti i trenave – do të niste udhëtimin e tij të parë nga Parisi drejt Stambollit. Shpikësi i këtij treni ishte Georges Nagelmackers (1845-1905), inxhinier belg, trashëgimtar i një familjeje bankierësh. Kjo do të përbënte zanafillën e një epoke udhëtimesh luksoze, të rezervuar vetëm disa të privilegjuarve.
Kjo është historia magjepsëse e trenit më të famshëm në botë, në të cilin kanë udhëtuar mbretër, vipa, spiunë…
Nisi pra, më 4 Tetor 1883, rrugëtimi i parë i trenit Orient Express, treni më luksoz i të gjitha kohërave, në linjën Paris-Stamboll. Përgjatë harkut kohor në vazhdim kanë ndryshuar segmentet e udhëtimit të kësaj tipologjie treni, kanë ndryshuar vendet e përshkuara nga treni, destinacionet, “Compagnie Internationale des Wagons-Lits” – “Shoqëria Ndërkombëtare e Vagonave – Shtretër” nuk ekziston më, megjithatë, shoqëri private ofrojnë udhëtime luksoze mbi trena elegantë për rrugëtime të gjata ndërkombëtare dhe trenat e këtij kalibri vazhdojnë t’i quajnë ende “Orient Express.”
Është ky një emërtim që ka bërë të ëndërrojnë breza të tërë udhëtarësh sqimatarë dhe ka frymëzuar romancierë, si Agatha Christie, me romanin “Vrasje mbi Orient Express”, Ian Fleming, me romanin “007, nga Rusia me dashuri”, etj.
Por, është në të njëjtën kohë, një emërtim ky i trenit “Orient Express”, që shkon përtej narrativës dhe në realitet ka përbërë një subjekt të mirëfilltë të frekuentuar nga spiunë, i ngarkuar plot intriga e mistere.
➡Nga PARISI në STAMBOLL
E madhja aventurë nisi pra më 4 Tetor 1883, kur mes resh me avull dhe fishkëllimës së sinjalit të nisjes, treni u largua nga “Gare de l’Est” – “Stacioni Lindor” i Parisit, me destinacion Stambollin, atëherë Kostandinopojë.
Në turmën e madhe elegante, që merrte pjesë në inaugurimin e udhëtimit të parë, nuk mungonin skeptikët. Mes tyre kishte nga ata që e konsideronin udhëtimin me tren Paris – Stamboll, njëlloj sikur “të pretendoje të shkoje në Hënë”, – kështu pati shkruar në artikullin e tij në Le Figaro, gazetari Edmond About. Ky gazetar, së bashku me 40 shkrimtarë e personalitete, qenë të ftuar specialë për udhëtimin e parë inaugurues të trenit.
Ndërkohë, të elektrizuar siç ishin të gjithë, sugjerimi nga personeli i bordit të trenit për të marrë edhe një revolver me vete, nuk bënte gjë tjetër, veçse ta stimulonte edhe më shumë adrenalinën.
Treni Orient Express ishte me të vërtetë një bizhuteri e çmuar elegance e teknike.
Duke nisur që nga vagonat -“kabina”, të tëra realizuar në dru “Teak” të llakuara e të shkëlqyeshme. Druri “Teak” përfitohet nga një pemë, Tectona dhe sot kjo lloj bime rritet vetëm në Afrikë e Azi. Kabinat ishin të ngrohura me avull dhe të ndriçuara me gas.
“Wagon-lit” -“Vagoni i shtretërve” ishte i pajisur me kabina të rehatshme për fjetje për natën, që gjatë ditës shndërroheshin në divanë praktikë:
Një risi për kohën kjo. Gjithçka ishte e kuruar në detajet më të imta. “Çarçafët ndërroheshin e parfumoseshin përditë, rafinim i praktikuar ky, vetëm nga familjet e pasura për epokën”, – do të shkruante gazetari About. Vagoni përfshinte edhe një sallë biblioteke, një salon për zonjat dhe një hapësirë komode për të praktikuar shkrimin nga të interesuarit e Letrave, ku ata mund të punonin të qetë.
Në vagonin-restorant, një chef “me yje” gatuante ushqime të rafinuara.
PASIONI PËR ORIENTIN. Orient Express ndihmoi në nxitjen e modës së ekzotikes, të një Orienti të ëndërruar dhe misterioz, dekadent dhe të rafinuar. Një fenomen i lindur në shekullin e tetëmbëdhjetë dhe që u intensifikua në shekullin e nëntëmbëdhjetë. Piktorët dhe shkrimtarët si Ingres, Delacroix, Hugo dhe Bajron ishin magjepsur nga sharmi i Kostandinopojës, qyteti i 300 xhamive, Bizanti i lashtë, peizazhi i të cilit ishte aq “çuditërisht i bukur sa të dyshonte në realitetin e tij”, shkruante poeti francez Théophile Gautier. në vitin 1853. Por ishte mbi të gjitha emri i shkrimtarit Pierre Loti që ishte i lidhur pazgjidhshmërisht me Kostandinopojën, pas suksesit të romanit Aziyadé.i 1879.
Bota elegante dhe kozmopolite e Belle Époque e bëri Orient Express simbolin e saj. Charles II i Rumanisë, Sulltan Abdul-Hamid II dhe Mbreti Leopold II i Belgjikës ishin ndër të parët që hipën. Dhe në vetëm një ditë, në 1902, kishte një turmë aristokratësh: duka i madh perandorak Vladimir i Rusisë, Alberti i Prusisë, princi Christian i Danimarkës, princi i Monakos dhe konti von Moltke. Që atëherë Orient Express fitoi pseudonimin “mbreti i trenave dhe treni i mbretërve”.
ARISTOKRACIA DHE SPIUNËT. Një personazh tjetër i pazakontë ishte armeni Calouste Gulbenkian, i cili në korrik 1896 hipi në tren për t’i shpëtuar masakrës së bashkatdhetarëve të tij, duke marrë me vete djalin e tij Nubar, të mbështjellë në një tapet. Gulbenkian më vonë u bë jashtëzakonisht i pasur në biznesin e naftës. Për të gjithë ishte “Zoti Pesë Përqindësh”, sepse kaq ishte përqindja e kuotave që kërkonte nga kompanitë e naftës që ndihmoi në zhvillimin. Në vitin 1915 Cosima, vajza e Franz Listz dhe e veja e Richard Wagner, hipi gjithashtu në trenin legjendar. Një shoqërues udhëtimi, Ferdinand Bach, e kujton atë me fytyrën e fshehur nga velina, të cilat impononin “respekt, duke marrë homazhet e fanatikëve të mjeshtrit brilant”.
Por Orient Express përdorej edhe nga spiunë dhe agjentë sekretë, si Lawrence i Arabisë, kolonel dhe agjent sekret britanik (Thomas Edward Lawrence ishte emri i tij i vërtetë) i cili në vitet e Luftës së Parë Botërore u bë një nga udhëheqësit e revoltës arabe kundër dominimit turk: në vitin 1909, ende student, ai bëri udhëtimin e tij të parë në këtë tokë të largët në bordin e Orient Express, dhe u kthye shumë herë. Në vitin 1910 hipi në trenin e famshëm edhe kërcimtarja Mata Hari, e cila më vonë u punësua si spiun nga gjermanët dhe u pushkatua në vitin 1917. Robert Baden-Powell, i cili punonte për shërbimet sekrete britanike udhëtonte shpesh me Orient Express, duke u shtirur si një koleksionist fluturash, në krahët e të cilit vizatonte hartën e miniaturës së fortifikimeve të armikut dhe pozicionimin e armëve. Më vonë radha do të jetë e Kim Philby, Richard Sorge, Naum Ejtingon.
Në fund të Luftës së Madhe Orient Express nuk ekzistonte më. Vagonët, të kërkuar për qëllime lufte, u dëmtuan ose u shkatërruan. Kështu, Compagnie internationale des Wagons-lits i zëvendësoi me ato edhe më luksoze, të lyera blu me fije ari.
Dhe të gjitha në metal, për të eliminuar zhurmat e karrocave prej druri. Muret e brendshme ishin të veshura me llak, gdhendje të rralla në dru dhe panele xhami. Klientela kishte ndryshuar gjithashtu: gratë tani kishin modele flokësh dhe fustane të shkurtra dhe dekolte të zhytura; burrat i mbanin flokët drejt dhe të zhveshur prapa.
NGA AGATHA CRISTIE TE JOSEPHINE BAKER. Orient Express, sërish në modë, ishte simboli i dëshirës për të jetuar në vitet 1920. Por lufta kishte lënë pasojat e saj dhe shpesh takuam rusë të bardhë të dëbuar nga Revolucioni i Tetorit, ose anglezë, amerikanë dhe francezë të tronditur nga spektakli i Evropës së shkatërruar. Në mars të vitit 1929, Trocki, i internuar nga Stalini, hipi gjithashtu në Orient Express në Paris me destinacion Stambollin. Marlene Dietrich e merrte atë dhe Agatha Christie takoi burrin e saj arkeolog atje. Por në vitin 1931 një tragjedi goditi “trenin e mbretërve”: terroristët hodhën në erë viaduktin e Biatorbágy, në Hungari, pikërisht kur kalonte autokolona. Disa vagona ranë në gropë, duke shkaktuar rreth njëzet të vdekur dhe rreth njëqind të plagosur. Në atë tren udhëtonte soubretja Josephine Baker.
MBËRRITI NË TERMINAL. Pas Luftës së Dytë Botërore, asgjë nuk ishte si më parë. Perdja e hekurt që ndau Evropën Lindore nga Evropa Perëndimore e bëri të vështirë për trenat kalimin e kontrolleve rraskapitëse. Dhe udhëtarët preferuan shpejtësinë e avionit. Kompania jo vetëm që humbi etiketën e luksit në vitin 1948, por u detyrua të shesë vagonët e saj njëri pas tjetrit. Klasi i dytë u shtua gjithashtu në një përpjekje për të tërhequr pasagjerë të rinj. Nga vitet 1960 e në vazhdim, rënia ishte gjithnjë e më e dukshme dhe më 19 maj 1977 “treni i mbretërve”, i cili ishte bërë “demokratik”, bëri udhëtimin e tij të fundit, në të njëjtën rrugë që e bëri të famshëm, Paris-Stamboll.
