Michael Miller, Acton Institute
Sipërmarresit nuk lindin spontanisht nga askundi. Përkundrazi, ato kanë nevojë për themele institucionale dhe kulturore, pa të cilat nuk mund të dalin dhe të zhvillohen.
Sipërmarrja është një temë e nxehtë këto kohë. Ka sipërmarrës socialë, intelektualë, edukues, madje edhe “sipërmarrës brenda kompanive të tyre”..
Sipërmarrës të tillë si Steve Jobs dhe Bill Gates janë bërë qytetarë model. Revista të tilla si Entrepreneur dhe Fast Company promovojnë vazhdimisht kulturën e sipërmarrjes. Presidentët e njëpasnjëshëm të SHBA, Barack Obama dhe Donald Trump (një figurë sipërmarrëse nëse ka pasur ndonjëherë) kanë shumëfishuar iniciativat dhe politikat që synojnë promovimin dhe nderimin e sipërmarrësve.
Ky zhvillim është përgjithësisht pozitiv, por kam frikë se është sipërfaqësor. Ndërsa disa imazhe aktuale të sipërmarrësit radikal individualist të lirë nga nocionet e së drejtës dhe të gabuarës – si ato të përcjella në filmat The Social Network apo Ujku i Wall Street-it – mund të jenë të rrezikshme, sipërmarrësit luajnë një rol jetësor në shoqëri. gjë që duhet mirëpritur. Ajo që shpesh mungon, megjithatë, është vlerësimi i themeleve morale dhe institucionale që lejojnë zhvillimin e një kulture të korporatës.
Sipërmarrësit nuk lindin spontanisht nga askundi. Ata nuk janë as një lloj qenie mbinjerëzore që kapërcen kulturën përreth tyre. Përkundrazi, ata kanë nevojë për themele institucionale dhe kulturore, pa të cilat nuk mund të dalin. Merrni për shembull rastin e vendeve të varfra në botën në zhvillim. Siç ka vënë në dukje ekonomisti peruan Hernando de Soto, bota në zhvillim është “e bollshme me sipërmarrës”. Pse atëherë këto vende mbeten kaq të varfra? Nuk është se njerëzve u mungon shpirti sipërmarrës. Ajo që u mungon është themeli që u lejon atyre të zhvillojnë aftësitë e tyre sipërmarrëse dhe t’i shndërrojnë ato në biznese të suksesshme, që krijojnë pasuri.
Sipërmarrësit marrin përsipër rreziqe, shohin mundësi që të tjerët nuk i shohin dhe i kthejnë ato në një biznes. Mund të mos jetë e vetëkuptueshme, por kjo marrje e rrezikut kërkon themele të qëndrueshme sociale. Sipërrmarësit duhet të dinë se toka është e fortë përpara se të rrezikojnë të kërcejnë. Këto themele përfshijnë sundimin e ligjit, të drejtat e qarta të pronës, lirinë e qarkullimit, tregtinë dhe familjet dhe komunitetet e forta që nxisin një kulturë besimi. Në Perëndim, ne i marrim këto baza si të mirëqena, si peshku në ujë. Por pa to, fryma e sipërmarrjes do të thahej.
Le të hedhim një vështrim në disa prej tyre.
Pronë private – Të drejtat e qarta pronësore janë thelbësore për sipërmarrjen. Në disa vende në zhvillim, më shumë se 50% e tokës nuk ka një dokument të qartë pronësie. Pa pronësi, njerëzit hezitojnë të bëjnë përmirësime sepse mund t’u hiqet puna. Pa këtë akt pronësie, ata nuk mund ta përdorin tokën e tyre si kolateral për një kredi për të filluar biznesin e tyre.
Imagjinoni sa biznese do të kishim në Shtetet e Bashkuara nëse nuk mund të dinim me siguri se kujt ishte toka ku bazohej biznesi. Mendoni se do të investonim shumë para në zhvillimin e tij? Kisha Katolike ka theksuar gjithmonë rëndësinë e të drejtave të pronës private, dhe jo vetëm për arsye ekonomike. Në mbrojtjen e tij të pronës private në Rerum Novarum, Papa Leo XIII thekson rëndësinë e pronës për t’u lejuar familjeve të kenë hapësirën e nevojshme për të jetuar lirinë dhe përgjegjësitë e tyre.
Shteti i së drejtës – Sundimi i ligjit është e kundërta e të drejtave të njeriut.
Kjo do të thotë se ka rregulla të qarta dhe transparente që të gjithë respektojnë. Sa sipërmarrës do të merrnin rrezikun për të filluar një biznes të ri nëse nuk mund të ishin të sigurt se kontratat do të respektoheshin? Përsëri, parashikueshmëria dhe drejtësia janë parakushte për marrjen e rreziqeve.
Liria e bashkëpunimit dhe kooperimit
Në emër të funksionimit dhe mbrojtjes së shoqatës së bamirësisë, Shën Thomas Aquinas argumentoi që në 1256, se liria e bashkëpunimit dhe kooperimit ishte një e drejtë e natyrshme.
Leo XIII u mbështet në këtë parim për të mbrojtur sindikatat në Rerum Novarum, dhe ai vlen edhe për kompanitë, universitetet dhe shoqatat e tjera vullnetare që formojnë shoqërinë civile.
Kur ligjet dhe rregulloret e bëjnë të vështirë fillimin dhe mirëmbajtjen e një biznesi, dëmton lirinë dhe sipërmarrjen. Ekziston një lidhje e rëndësishme midis lirisë ekonomike dhe prosperitetit.
Tregëti e lirë
Kur të gjithë kanë lirinë për të blerë dhe shitur në një treg (duke supozuar se nuk është diçka moralisht e gabuar, sigurisht), sipërmarrësit inkurajohen të ndërtojnë biznese. Kur tregjet janë të ngushta e me shume pengesa, zakonisht janë kompanitë më të mëdha dhe më me ndikim që i bindin qeveritë të mbrojnë industritë e tyre dhe të përjashtojnë konkurrencën. Kjo jo vetëm që mbyt bizneset e vogla dhe të mesme, por dëmton edhe të varfërit që janë pa ndikim politik apo ekonomik.
Kultura e besimit
Ekonomitë e tregut që i lejojnë sipërmarrësit të ndërmarrin rreziqe dhe të rriten nuk zgjasin shumë nëse ata mbështeten në llojin e sipërmarrësit radikal individualist të portretizuar në mediat sociale. Ekonomitë e qëndrueshme të tregut kërkojnë nivele të forta besimi dhe ndershmërie, përndryshe kostot e transaksionit rriten dhe sipërmarrja thahet. Kjo kulturë besimi dhe virtytet njerëzore që e mbështesin atë, nuk krijohen nga vetë ekonomia e tregut. Ato zhvillohen brenda familjeve të forta, kulturave të pasura fetare dhe morale dhe shoqërive civile aktive.
Këto janë bazat e sipërmarrjes. Biznesmenët dhe biznesmenet duhet të udhëheqin duke i kuptuar, shpjeguar dhe mbrojtur. Sipërmarrja është pjesë e frymës perëndimore – është në gjenet tona, por nuk do të zgjasë pa kapitalin institucional dhe shpirtëror që e sjell atë në jetë.
