Në një intervistë për Euroactiv, Sali Berisha, ka folur për tensionet në rajon duke u përqendruar te marrëveshja ende e papërfunduar e detit me Greqinë, dhe ndërhyrjet e Ankarasë në Shqipëri. Duke i konsideruar partnere dhe mike të dy vendet, Berisha thotë se Greqia ka bërë shumë për anëtarësimin e Shqipërisë në BE, dhe gjithashtu vlerëson Turqinë, por duke shtuar se nuk e pranon doktrinën e neo-otomanizmit.
Turqia nuk ishte kurrë e interesuar për marrëveshjen e kufirit detar midis Shqipërisë dhe Greqisë dhe bëri një “ndërhyrje vërtetë të fortë” kur ajo u nënshkrua, sipas kryeministrit dhe presidentit të atëhershëm të Shqipërisë Sali Berisha, i cili dha një intervistë për Euractiv.
Në vitin 2009, Tirana dhe Athina ranë dakord për përcaktimin e zonave të tyre detare dhe shelfit kontinental, pavarësisht vështirësive të hasura në negociatat mes dy palëve. Marrëveshja, e ndërmjetësuar nga Partia Demokratike e Berishës, do të parashikonte që rreth 225 kilometra katrorë të ujërave territoriale shqiptare t’i jepeshin Athinës.
Kryeministri grek Kostas Karamanlis zhvilloi një vizitë zyrtare në Tiranë në prill 2009, i shoqëruar nga ministrja e Jashtme Dora Bakojanis, e cila nënshkroi marrëveshjen e delimitimit me homologun shqiptar Lulzim Basha, në prani të kryeministrit të atëhershëm, Sali Berisha.
Ishte marrëveshja më e rëndësishme e nënshkruar mes dy vendeve që nga nënshkrimi i Paktit të Miqësisë në vitin 1996 dhe ndërsa boja ishte ende e lagur në marrëveshje, Tirana aplikoi zyrtarisht për anëtarësim në BE me mbështetjen e Greqisë.
“Partneri ynë, Greqia, në 30 vjet ishte shumë i dobishëm për Shqipërinë. Mbështeti rrugën e Shqipërisë drejt NATO-s dhe Evropës, investim serioz në vend”, tha Berisha.
Ai shtoi se “Greqia e nënshkroi duke pasur për vete gjashtë milje detare ujëra territoriale. Edi Rama ishte ai që paditi marrëveshjen në Gjykatën Kushtetuese. Turqia nuk u interesua kurrë për atë marrëveshje dhe bëri një ndërhyrje të fortë”.
Marrëveshja nuk do të realizohej dhe Partia Socialiste e opozitës shqiptare, e udhëhequr nga kryeministri aktual Edi Rama, apeloi në Gjykatën Kushtetuese përpara se marrëveshja e delimitimit të ratifikohej nga parlamentet e vendeve.
Gjykata e shpalli njëzëri të pavlefshme marrëveshjen, duke përmendur shkelje procedurale dhe thelbësore në kundërshtim me Kushtetutën dhe Ligjin e Detit.
“Gjykata Kushtetuese hodhi poshtë një marrëveshje shumë të mirë. Pasi Gjykata Kushtetuese kundërshtoi, i thashë qeverisë [greke] se jam i detyruar të respektoj vendimin. Por unë thashë të shkojmë në Hagë. Në fillim kanë qenë në mëdyshje, por më vonë pranuan, kur e panë se isha shumë transparent”, tha ai.
Anulimi i Marrëveshjes dhe rritja e tensioneve mbi pakicat etnike dhe tokën në të dy vendet, vazhduan të përkeqësojnë marrëdhëniet të cilat po lundronin në një gjendje lufte që nga viti 1940.
Në vitin 2013, Rama u zgjodh kryeministër i Shqipërisë, ndërsa i majti Alexis Tsipras u zgjodh në Greqi në vitin 2015. Ministrat e Jashtëm Ditmir Bushati dhe Nikos Kotzias kishin nisur tashmë kontaktet në verën e vitit 2015 për zgjidhjen e mosmarrëveshjeve dypalëshe, përfshirë demarkacionin detar.
“Edi Rama erdhi në qeveri dhe negocioi me qeverinë greke në kundërshtim të plotë me vendimin e Gjykatës Kushtetuese dhe ata përfunduan marrëveshjen. Më pas Greqia e vendosi ligjin në parlament dhe e vendosi në 12 milje detare siç është e drejta e tyre sipas Traktatit të Montego Bay”, tha Berisha, duke shtuar “Nuk e di se çfarë do të thotë Haga”.
Me ardhjen në pushtet të Kyriakos Mitsotakis, nisën përpjekjet e reja për demarkacionin me Shqipërinë, pas demarkacionit të arritur nga Greqia me Italinë.
Më pas, në vitin 2020, Athina dhe Tirana thanë se çështja do t’i referohej Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë për të “bashkuar pikat bazuar në ekspertizën e gjykatës dhe të drejtën ndërkombëtare detare”, sipas Ramës në atë kohë.
“Unë nuk e pranoj neo-otomanizmin e Turqisë”. Entuziazmi i Greqisë për zgjidhjen e çështjes ka të ngjarë të nxitet nga përplasjet e vazhdueshme me Turqinë fqinje. I pyetur për natyrën e marrëdhënieve midis Shqipërisë dhe Greqisë dhe Shqipërisë e Turqisë, Berisha tha se Athina është një partner i ngushtë.
“Partnerët tanë, Greqia kanë qenë shumë ndihmuese për Shqipërinë. Ata mbështetën rrugën drejt NATO-s dhe Evropës dhe patën investime serioze në vend”.
Sa i përket Turqisë, ndërkohë që Berisha e konsideron partnere, ka rezerva. “Turqia është pa dyshim një mik, një partner, por me një doktrinë të neo-otomanizmit që unë nuk do ta pranoj,” tha ai duke iu referuar rreth 600 viteve të sundimit osman turk në rajon.
Ndikimi i Turqisë në Shqipëri ka vazhduar të rritet gjatë viteve me investime të konsiderueshme në kujdesin shëndetësor, arsimin dhe madje edhe strehimin pas tërmetit shkatërrues të vitit 2019 që vrau 51 njerëz dhe la mijëra të pastrehë.
Më pas, në fillim të dhjetorit, Rama e quajti Turqinë një “fuqi përcaktuese” në një konferencë në Stamboll.
“Kjo e vë Shqipërinë tërësisht poshtë. “Fuqia përcaktuese” është BE, NATO, SHBA në çështjet e sigurisë. Nuk kam dëgjuar kurrë që Turqia është një fuqi përcaktuese – fuqi rajonale, nuk kam dyshim, por përcaktuese-jo”, tha ai.
Deri më sot, nuk është bërë asnjë përparim në nënshkrimin e paktit, megjithëse kryeministrat e dy vendeve u takuan në Tiranë më 7 dhjetor 2022, në margjinat e Samitit BE-Ballkani Perëndimor.
