Kjo vjen ndërsa liderët evropianë kanë frikë se presidenti rus Vladimir Putin, i guximshëm nga arritjet në Ukrainë, mund të përpiqet të shtyjë më tej në kontinent, ndërsa aleati i gjatë dhe i fuqishëm i Evropës, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, miraton një qëndrim më armiqësor për ruajtjen e sigurisë evropiane, duke ngritur dyshime se sa larg do të ishte i gatshëm të ndërhynte nëse një vend i NATO-s pushtohet.
Udhëzues për mbijetesë, grumbullim dhe stërvitje për evakuim masiv. Evropa po përpiqet të përgatisë qytetarët e saj për kërcënimin në rritje të konfliktit që ndodhet në pragun e saj. Disa vende evropiane kanë ofruar udhëzime në muajt e fundit, duke parashikuar garazhe dhe stacione metroje të shndërruara në bunkerë dhe duke promovuar qëndrueshmërinë psikologjike.
Një mesazh kryesor është nevoja për një ndryshim në mentalitetin e popullatës për t’u bërë gati për luftë. Siç u tha Sekretari i Përgjithshëm i NATO-s Mark Rutte ekspertëve të sigurisë në Bruksel në dhjetor: “Është koha për të kaluar në një mentalitet të kohës së luftës”.
Kjo vjen ndërsa liderët evropianë kanë frikë se presidenti rus Vladimir Putin, i guximshëm nga arritjet në Ukrainë, mund të përpiqet të shtyjë më tej në kontinent, ndërsa aleati i gjatë dhe i fuqishëm i Evropës, Shtetet e Bashkuara të Amerikës, miraton një qëndrim më armiqësor për ruajtjen e sigurisë evropiane, duke ngritur dyshime se sa larg do të ishte i gatshëm të ndërhynte nëse një vend i NATO-s pushtohet.
Por mbeten pyetje se sa efektive do të ishin me të vërtetë këto plane emergjence, dhe, për më tepër, nëse civilët do ta marrin seriozisht udhëzimin.
“Shkoni brenda, mbyllni të gjitha dritaret dhe dyert”
Komisioni Evropian u ka kërkuar të gjithë qytetarëve që të grumbullojnë mjaftueshëm ushqime dhe furnizime të tjera thelbësore për t’i mbajtur ato për të paktën 72 orë në rast krize. Në udhëzimin e lëshuar në mars, KE theksoi nevojën që Evropa të nxisë një kulturë të “gatishmërisë” dhe “rezistencës”.
Qershorin e kaluar, Gjermania përditësoi Direktivën e saj Kuadër për Mbrojtjen e Përgjithshme, duke dhënë udhëzime se çfarë duhet bërë nëse konflikti shpërthen në Evropë. Dokumenti parashikon transformimin e plotë të jetës së përditshme të qytetarëve gjermanë në rast lufte.
Suedia ka nxjerrë një udhëzues mbijetese të titulluar, “Nëse vjen kriza ose lufta“. Fletëpalosja iu shpërnda miliona familjeve në nëntor, pasi u përditësua për herë të parë në gjashtë vjet për shkak të rritjes së niveleve të kërcënimit ushtarak.
Ajo fletëpalosje udhëzon suedezët se si do të lëshoheshin paralajmërimet në rast lufte, duke përfshirë një sistem alarmi në natyrë, i cili thotë se është funksional në shumicën e zonave.
“Shkoni brenda, mbyllni të gjitha dritaret dhe dyert dhe, nëse është e mundur, fikni ajrosjen. Dëgjoni transmetuesin publik suedez Sveriges Radio, kanalin P4 për më shumë informacion,” thuhet në udhëzime.
Gjithashtu ofron këshilla se ku të kërkoni strehim gjatë një sulmi ajror, duke përfshirë bodrumet, garazhet dhe stacionet e metrosë nëntokësore. Nëse kapet jashtë pa mbulesë të menjëhershme, këshillon të shtriheni në tokë, “mundësisht në një gropë të vogël ose hendek”.
Këshilla specifike u jepen qytetarëve suedezë në lidhje me sulmet duke përdorur armë bërthamore, duke u thënë atyre që “të fshihen siç do të bëni gjatë një sulmi ajror. Strehëzat e mbrojtjes civile ofrojnë mbrojtjen më të mirë”.
Më tej thuhet: “Nivelet e rrezatimit do të ulen në mënyrë drastike pas disa ditësh.”
Në të përfshihen gjithashtu këshilla për evakuimin, si të ndalojnë gjakderdhjen, si të merren me ankthin dhe si t’u flasin fëmijëve për krizën dhe luftën.
Për Finlandën, e cila ndan një kufi 1,340 kilometra (830 milje) me Rusinë, më i gjati nga të gjitha vendet anëtare të NATO-s, mbrojtja e sovranitetit të saj kundër Moskës ka qenë prej kohësh pjesë e psikikës së vendit. Vendi është duke u përgatitur për mundësinë e një konflikti me Rusinë për dekada të tëra. Që nga vitet 1950, ndërtimi i strehimoreve për bomba nën blloqe apartamentesh dhe ndërtesa zyrash ka qenë i detyrueshëm.
Por sigurisht, shteti nordik, i cili u bashkua me NATO-n në 2023 pas dekadash mosangazhimi, ka përshpejtuar gjendjen e tij të gatishmërisë që nga pushtimi i plotë i Ukrainës nga Rusia në 2022. Dy vjet më parë, e nxitur nga lufta e Rusisë, qeveria finlandeze bëri një bilanc të strehimoreve të saj të disponueshme emergjente, duke zbuluar se kishte gjithsej 50,500, të cilat mund të strehonin 4.8 milionë njerëz të mundshëm në një vend me 5.6 milionë banorë.
Ministria e Brendshme e Helsinkit lëshoi gjithashtu udhëzime të reja për krizat në nëntor, duke u dhënë lexuesve këshilla se si të përgatiten për ndërprerje të gjata të energjisë, ndërprerje të ujit, ndërprerje të telekomunikacionit, ngjarje ekstreme të motit dhe konflikte ushtarake.
A do të dëgjojnë njerëzit?
Ndërsa kombet kanë përditësuar udhëzimet e tyre për mbrojtjen civile, nuk ka asnjë garanci se sa vëmendje do t’i kushtojnë individët. Claudia Major, nënkryetare e lartë për sigurinë transatlantike në fondin gjerman Marshall, tha se këshillat nga vendet duhet të merren seriozisht. Major vuri në dukje nevojën për t’u përgatitur jo vetëm për një kërcënim të drejtpërdrejtë ushtarak nga Rusia, por edhe për atë që ajo e quajti “zona gri” midis luftës dhe paqes, duke përfshirë nivele më të ulëta të agresionit dhe luftës hibride.
Megjithatë, ajo shtoi: “Linja e mirë për të ecur është padyshim që të rrisni gatishmërinë pa hyrë në alarm dhe katastrofë. Ne duam që njerëzit të jenë të vetëdijshëm, ne nuk duam që ata të tremben.”
Për disa vende, veçanërisht ato të kapur në sferën e ndikimit të Moskës, kërcënimi nga Rusia ndihet më i prekshëm. Për të tjerët, është më e vështirë për t’u kuptuar. Pikat kryesore për Finlandën, e cila humbi territorin ndaj Rusisë gjatë Luftës së Dimrit në 1939-40 dhe vendet baltike, të cilat u aneksuan nga Bashkimi Sovjetik midis viteve 1940 dhe 1991, janë cilësuar si vende ku kërcënimi nga Rusia është më i ngulitur në atë që ajo e quajti “ADN” e vendeve.
“Kërcënimi ekzistencial, frika për t’u kapërcyer, për t’u zhdukur nga harta, është shumë reale në shtetet baltike. Ata pyesin veten pse vendet e tjera nuk e kuptojnë atë,” tha ajo.
“Finlandezët, gjatë gjithë periudhës së Luftës së Ftohtë, e morën seriozisht mbrojtjen,” shtoi Major. “Pse ne të gjithë po shkojmë në Finlandë tani dhe po shikojmë sistemin e tyre të bunkerit, rezervat e tyre të ilaçeve dhe sistemin e tyre rezervist? Ata mësuan nga historia; askush nuk do të na ndihmojë. Ne duhet ta bëjmë këtë vetë.”
Majori përmendi Portugalinë, Italinë dhe Mbretërinë e Bashkuar si vende ku kërcënimi nga Rusia është më pak i pranishëm në ndërgjegjen kombëtare. Italia, thotë ajo, është më e shqetësuar me kërcënimin nga terrorizmi dhe paqëndrueshmëria nga shtetet e brishta pranë kufirit jugor të vendit. “Është shumë më afër tyre,” tha ajo. “Është më shumë një problem për stabilitetin, prosperitetin, politikën e tyre të brendshme.”
Mbretëria e Bashkuar kontinentale, një komb ishull, u pushtua për herë të fundit nga një fuqi e huaj në vitin 1066, ndërsa për shumë vende në Evropën Perëndimore, ato u pushtuan gjatë Luftës së Dytë Botërore. Kjo do të thotë që gjeneratat e gjalla kanë më pak përvojë nga e cila mund të përdorin dhe civilët e saj mund të kenë më pak gjasa të marrin parasysh këshillat e qeverisë.
“Pyetja është se si mund ta ndryshoni ADN-në e një vendi, kjo është pyetja thelbësore,” tha Major.
“Mbroni dhe mbijetoni”
Efektiviteti i planeve të tilla të mbrojtjes civile gjithashtu mbetet i paqartë. Në të kaluarën, ata madje janë përballur me tallje. Për dekada të tëra gjatë epokës së Luftës së Ftohtë, qeveria britanike ofroi informacion zyrtar për qytetarët e saj për t’u mbrojtur kundër kërcënimit bërthamor sovjetik. Burimi më i shquar i informacionit publik britanik ishte i njohur si fushata “Mbroj dhe Mbijetoj”, e prodhuar midis viteve 1974 dhe 1980. Seria ofronte informacion mbi rreziqet e pasojave bërthamore, udhëzime që duheshin ndjekur në orët dhe ditët pas një sulmi bërthamor dhe një plan për mbijetesë.
Një broshurë e botuar në maj të vitit 1980 përfshinte këshilla se si të ndërtoni një dhomë të improvizuar të rrëshqitjes në shtëpinë tuaj, duke përfshirë një të ashtuquajtur strehim të brendshëm për t’u mbrojtur nga pluhuri radioaktiv. Fushata u bë objekt kritikash për ofrimin e këshillave joreale dhe paraqitjen e një ndjenje të rreme optimizmi përballë asgjësimit bërthamor. Ishte satirizuar gjatë në kulturën popullore britanike.
Studiuesi britanik Taras Young, autor i librit “Lufta bërthamore në MB”, tregoi se si “Mbroj dhe Mbijetoje” u krijua si një fushatë multimediale në vitet 1970, por nuk ishte menduar kurrë të bëhej publike derisa të ekzistonte një probabilitet i lartë i luftës bërthamore.
Megjithatë, pasi kryeministrja Margaret Thatcher erdhi në pushtet në vitin 1979, gazeta britanike The Times i kërkoi qeverisë publikimin e broshurave. “Si rezultat, ai u publikua në një kohë kur nuk kishte një kërcënim të menjëhershëm sulmi, kështu që njerëzit e shikonin atë nga një lente tjetër,” tha Young. Për këtë arsye, beson ai, kishte më shumë një “përsëritje kulturore” kundër tij, duke shtuar se madje ishte tallur në sitcom-et e njohura britanike.
Young vuri në dukje këshillën e qeverisë së Mbretërisë së Bashkuar për të zbardhur dritaret për të ndihmuar në ndalimin e përhapjes së nxehtësisë nga një shpërthim bërthamor si një nga sugjerimet më komike. Civilët u udhëzuan që “të lyejnë dritaret brenda me bojë të holluar emulsioni të një ngjyre të çelur, në mënyrë që ato të reflektojnë pjesën më të madhe të ndezjes së nxehtësisë, edhe nëse shpërthimi që do të pasojë do t’i thyejë ato”.
Në krahasim, Young i sheh këshillat moderne të Evropës, duke përfshirë udhëzimet e Mbretërisë së Bashkuar për përgatitjen për emergjencat, si më realiste dhe duke përfshirë më shumë nga aspektet e rëndësishme psikologjike, si për shembull se si të trajtohet trauma. Për Major, nevoja për të përgatitur civilët për kërcënimet e jashtme, veçanërisht në zonën e “zonës gri”, nuk mund të theksohet sa duhet.
“Ne priremi të shikojmë në aspektin ushtarak, por jemi jashtëzakonisht të cenueshëm në zonën gri. Pra, ajo që duhet të mendojmë është parandalimi, mbrojtja dhe qëndrueshmëria. Dhe kjo nënkupton veçanërisht një gatishmëri më të madhe të shoqërisë.”
Ajo shton, “Nëse shoqëria nuk është e gatshme dhe nuk është e gatshme të mbështesë një luftë siç po bën shoqëria ukrainase për momentin, ne nuk do të fitojmë”./k.k
