Simon Tisdall*
“Lufta mbaroi!” – Përveçse nuk ka mbaruar, as për së afërmi. Armëpushimi verbal mes Iranit dhe Izraelit mund të shkatërrohet në çdo moment. Një regjim teokratik agresiv vazhdon të mbajë pushtetin në Teheran. E njëjta gjë vlen për Jerusalemin. Në Uashington, një president që nuk dallon për tjetër veçse për marrëzi dhe mendjemadhësi, flet për paqe – por burrat e zemëruar që drejtojnë gjithçka nuk kanë mësuar asgjë. Ndërkohë, qindra civilë janë vrarë, mijëra janë plagosur dhe miliona janë terrorizuar.
Lufta mbaroi! Por vetëm naivët besojnë se Benjamin Netanyahu, kryeministri i Izraelit dhe nxitësi kryesor i luftës, ka mbaruar me luftimet. Edhe nëse Donald Trump ka të drejtë dhe objektet bërthamore të Iranit janë “shkatërruar” (në fakt duket më e saktë të thuhet “dëmtuar rëndë”), njohuritë bërthamore dhe rezervat e uraniumit të pasuruar nuk janë zhdukur. Që në shenjën më të vogël – të vërtetë ose të imagjinuar – të rindërtimit, Netanyahu dhe aleatët e tij do të sulmojnë sërish. Trump i ndaloi javën e kaluar. Por ky është një njeri që mund të ndryshojë mendje tri herë para mëngjesit.
Kush beson seriozisht se Netanyahu do të heqë dorë lehtësisht nga dominimi ajror që ka vendosur mbi Iranin? Është e vështirë të besosh se ai do të mund të përmbahet nga tundimi për të sulmuar përsëri, nëse kjo i sjell përfitime politike. Thuhet se Netanyahu po shqyrton mundësinë e zgjedhjeve të parakohshme. Ndoshta shpreson që sulmet ndaj Iranit do të fshehin dështimet e 7 tetorit 2023 dhe braktisjen e pengjeve të Hamasit.
Ka një model që përsëritet. Që nga marsi, kur ai e prishi në mënyrë të njëanshme armëpushimin në Gaza, Netanyahu ka kërkuar të nënshtrojë territorin. Civilët palestinezë janë vrarë vazhdimisht në mizoritë e ushtrisë izraelite dhe kolonëve, në qendrat e shpërndarjes së ushqimit në Gaza dhe në qytetet e Bregut Perëndimor. Në vende si Rafah, “E Diela e Përgjakshme” ndodh pothuajse çdo ditë. Në Liban dhe Siri, Izraeli ka hedhur bomba pa u ndëshkuar. Makineria ushtarake e Netanyahut nuk ndalet kurrë. Pse të mendojmë se do sillet ndryshe me Iranin?
Shumica e njerëzve dënojnë “luftërat e përhershme”, si ato të pafrytshme të Perëndimit në Afganistan dhe Irak. Por jo Netanyahu. Paaftësia për të arritur paqen është forca e tij. Lufta e përhershme e mban në pushtet, në qendër të vëmendjes dhe larg burgut. Ashtu si Vladimir Putin, ai e sheh luftën e vazhdueshme si mundësi për të rritur mbështetjen popullore dhe për të shtypur kundërshtarët. Dhuna shtetërore e pandërprerë është vdekjeprurëse për demokracinë, ligjin dhe qeverisjen e mirë. (Amerikanët duhet të shqetësohen gjithashtu: presidenca e Trump-it ndjek të njëjtën trajektore – vetëm se lufta e tij është kundër “armikut të brendshëm”.)
Pavarësisht fjalimit të Netanyahut drejtuar popullit iranian, ku i thërriste të “ngrihen” kundër një “regjimi të lig dhe shtypës”, atij nuk i intereson liria e tyre. Ajo që dëshiron është ajo që çdo fuqi imperialiste ka dashur gjithmonë: një Iran të dobësuar, të ndarë dhe të nënshtruar që nuk përbën rrezik për interesat strategjike të Izraelit – dhe që mund të ndëshkohet sa herë të dojë. Nëpërmjet kontrollit të hapësirës ajrore iraniane dhe me sulme kibernetike, sabotime e atentate të fshehta, Izraeli mund të përpiqet të sigurojë një Iran të gjymtuar në mënyrë të përhershme – ose të paktën kështu llogarit Netanyahu.
Lufta nuk ka mbaruar … as në Teheran. I tronditur nga zërat për ndryshim regjimi dhe vrasjet e aleatëve nga Izraeli, lideri suprem, Ayatollah Ali Khamenei, ka dalë nga bunkeri i tij për të shpallur një tjetër luftë – këtë herë kundër popullit të tij. Qindra janë arrestuar në një fushatë të egër sigurie. Spiunët e dyshuar janë ekzekutuar. Për të mbijetuar, mullahët mund të bëjnë atë që nuk e kanë bërë kurrë më parë: të nisin fshehurazi ndërtimin e një arme bërthamore – ose ta blejnë një të tillë nga Koreja e Veriut.
E vërteta është se regjimi i neveritshëm i Iranit nuk ishte as afër rrëzimit. Nëse ndodhi diçka, ishte rritja e mbështetjes popullore dhe ndjenjës patriotike për shkak të bombardimeve izraelite. Irani u sulmua mbi një gënjeshtër (as inteligjenca amerikane, as OKB-ja nuk e mbështetën pretendimin e Netanyahut se Irani po prodhonte armë bërthamore), dhe qeveritë europiane nuk e dënuan sulmin. Këto fakte vetëm do ta thellojnë mosbesimin ndaj Perëndimit. Irani kërkon lehtësim nga sanksionet amerikane dhe mund të pranojë të diskutojë për këtë – por jo për të ardhmen e programit të tij bërthamor. Ka pezulluar bashkëpunimin me inspektorët e Agjencisë Ndërkombëtare për Energjinë Atomike. Duke refuzuar përmbajtjen izraelite, Teherani mund të rifillojë konfliktin asimetrik dhe të ringjallë luftërat rajonale përmes përfaqësuesve të tij.
As për Trump-in lufta nuk ka mbaruar (edhe pse, i verbuar nga ëndrrat për një çmim Nobel për paqen, ai mund të mendojë ndryshe). Ai ka treguar, ashtu si në Ukrainë dhe Gaza, se ndërhyrjet e tij impulsive, të paarsyetuara dhe të painformuara e bëjnë botën më të rrezikshme. Ai e ka vështirësuar largimin e SHBA nga konflikti, nëse lufta shpërthen sërish. Sulmi i tij tinëzar ndaj Iranit, që të kujton Pearl Harbor-in, shkeli Kartën e OKB-së dhe do t’u shërbejë shteteve të pabindura si justifikim për agresione të paligjshme. Duke ndihmuar Netanyahun, një kriminel lufte i dyshuar, Trump po e hap veten ndaj ndjekjes penale nga gjykata ndërkombëtare.
Trump ka shkatërruar diplomacinë shumëpalëshe, ka përjashtuar dhe fyer aleatët europianë, ka mbështetur fillestarë si të dërguar dhe ka refuzuar këshillat e ekspertëve. Mosbesimi që shkakton, bashkë me egon e tij monstruoze, janë arsye shtesë përse SHBA nuk mund të merret më si partner i besueshëm. Lufta në Lindjen e Mesme mezi është pezulluar. Trump kërkoi lavdinë e menjëhershme – dhe dështoi.
Kjo luftë ishte jashtëzakonisht e kotë dhe pa kuptim. Nuk solli pothuajse asnjë rezultat pozitiv. Shkaktoi vetëm vuajtje, shkatërrim dhe pasiguri. Vetëm rrallëherë forca brutale çon përpara qëllime paqësore. Zakonisht ajo i ndez problemet ekzistuese – dhe kjo është ajo që ndodhi këtu. Kur do ta kuptojnë këta pleq të zemëruar? Ndoshta kurrë, përveç nëse dhe derisa demokratët të mbledhin guximin për t’i sfiduar ata.
*Simon Tisdall është një kolumnist i Guardian/ Përgatiti për botim: L.Veizi
