5 korrik 1996 – Lindja e deles Dolly
Nga Leonard Veizi
Më 5 korrik 1996, në një fermë pranë Edinburghut, në Skoci, lindi një qengj i quajtur Dolly – një krijesë që do të hyjë në histori si gjitari i parë i klonuar ndonjëherë nga një qelizë e rritur, një arritje shkencore që ndryshoi përgjithmonë mënyrën se si e kuptojmë riprodhimin, gjenetikën dhe potencialin e bioteknologjisë…
…Një nga teoritë më të debatueshme në fushën e pseudo-arkeologjisë dhe teorive alternative të origjinës së njeriut është ajo e Zecharia Sitchin, i cili pretendon se njerëzimi është rezultat i klonimit gjenetik të kryer nga një racë jashtëtokësore të quajtur Anunaki, që sipas tij vinin nga një planet i padukshëm i quajtur Nibiru. Sipas këtij versioni, Anunakët zbarkuan në Tokë mijëra vjet më parë për të nxjerrë ar dhe, për të përmbushur nevojat e tyre, klonuan një specie punëtore duke manipuluar gjenetikisht hominidët vendas – dhe kështu krijuan Homo sapiens. Kjo teori, edhe pse pa mbështetje në prova shkencore apo arkeologjike, ka tërhequr vëmendjen e shumë ndjekësve të teorive konspirative dhe të ashtuquajturës “arkeologji e ndaluar”, duke e lidhur evolucionin e njeriut jo me një proces natyror darvinian, por me ndërhyrje inteligjente të qëllimshme nga jashtë planetit Tokë.
Ndërkohë, prodhimi i një gjitari në laborator, nga njeriu, a mund ta afronte teorinë e Zecharia Sitchin më pranë një realiteti të prekshëm?
Procesi laboratorik
Dolly nuk ishte një dele e zakonshme. Ajo u krijua jo përmes riprodhimit natyror, por përmes një procesi të sofistikuar laboratorik të quajtur transferim bërthamor i qelizës somatike. Në këtë proces, bërthama e një qelize të pjekur të gjëndrës së qumështit u transferua në një vezë të zbrazur nga bërthama e saj, dhe më pas u stimulua elektrikisht për të filluar ndarjen qelizore – si një embrion i zakonshëm. Ky embrion u implantua në mitrën e një deleje surrogato, dhe pas një shtatzënie normale, lindi Dolly.
Kush e krijoi Dolly-n?
Klonimi i Dolly-t ishte rezultat i punës së një grupi shkencëtarësh në Institutin Roslin, pranë Universitetit të Edinburgut. Udhëheqësit e këtij projekti ishin Keith Campbell dhe Ian Wilmut, së bashku me kolegët e tyre, dhe me mbështetjen financiare të kompanisë bioteknologjike PPL Therapeutics, si dhe të Ministrisë së Bujqësisë të Mbretërisë së Bashkuar.
Qëllimi fillestar ishte krijimi i modeleve më të sakta të kafshëve për prodhimin e barnave në qumështin e tyre, por sukseset e këtij projekti hapën diskutime shumë më të gjera për klonimin e kafshëve, të qenieve njerëzore, dhe manipulimin gjenetik në përgjithësi.
Përse Dolly ishte revolucionare?
Ajo ishte gjitari i parë i klonuar nga një qelizë trupore e rritur, dhe jo nga një qelizë embrionale si më parë. Kjo arritje përmbysi dogmat shkencore të kohës, të cilat sugjeronin se një qelizë e maturuar ishte e paaftë të rikthehej në një gjendje “të re”, të përshtatshme për të prodhuar një organizëm të ri. Dolly vërtetoi se çdo qelizë e trupit përmban të gjithë informacionin gjenetik të nevojshëm për të krijuar një jetë të plotë, një parim themelor që më vonë u përdor për zhvillimin e qelizave staminale të induktuara (iPS).
Jetëgjatësia dhe trashëgimia e Dolly-t
Dolly jetoi për gjashtë vjet, një jetë më e shkurtër se dele të tjera të racës së saj, dhe ndërroi jetë në vitin 2003 për shkak të një forme të sëmundjes së mushkërive dhe artritit. Megjithatë, analizat e mëvonshme nuk konfirmuan se ajo kishte plakje të parakohshme për shkak të klonimit.
Pas suksesit të saj, me dhjetëra kafshë të tjera u klonuan, përfshirë lopë, kuaj, derra dhe qen. Edhe pse klonimi i njeriut mbetet etikisht dhe ligjërisht i ndaluar në shumicën e vendeve, eksperimenti i Dolly-t hapi rrugën për terapitë gjenetike, mjekësinë riparuese dhe teknologjitë e avancuara biomjekësore.
Simbol i një epoke të re
Dolly nuk ishte thjesht një qengj me një histori të veçantë; ajo u bë ikonë e shkencës moderne, frymëzim për diskutime filozofike, juridike dhe morale mbi atë se çfarë do të thotë të krijosh jetë. Nga etikat e klonimit, tek biopolitika dhe frika nga “luajtja me Zotin”, Dolly ndezi një debat global që vazhdon ende sot.
Tanmë, trupi i saj i balsamosur ndodhet në Muzeun Kombëtar të Skocisë në Edinburgh, si dëshmi e një çasti historik që ndryshoi rrënjësisht kufijtë e njohurive tona mbi jetën.
