Zgjimi im kulturor:
nga Deborah Linton
Në një ditë tetori më të ngrohtë se zakonisht, në vitin 2023, arrita herët – përpara radhëve – në Southbank Centre të Londrës, ku do të zhvillohej një ngjarje e veçantë e artit konceptual, nën drejtimin e Institutit Marina Abramović.
Kisha lexuar së fundmi kujtimet e Marina-s, Walk Through Walls, të cilat kishin prekur thellësisht diçka brenda meje. Prandaj, kur pashë që do të mbahej kjo ngjarje – me performanca të gjata orëshe nga artistë të ftuar dhe të kuruar prej saj – bleva një biletë 60 paundëshe dhe prita radhën për të hyrë në Queen Elizabeth Hall. Nuk kisha parë më parë art performues, dhe programi përfshinte edhe veprën e njohur The Artist Is Present, ku një artist ulej në heshtje dhe pa lëvizur për orë të tëra – siç kishte bërë vetë Marina për 736 orë e 30 minuta në Muzeun e Artit Modern në New York. E dija që kjo përvojë do të më prekte, por nuk isha e sigurt se si.
Ishte një periudhë vendimtare për mua. Kisha qenë rritur në një familje të krishterë fundamentaliste, bija e një prifti që më kishte abuzuar fizikisht. Prej vitesh isha në terapi, por përvojat e mia më ndiqnin ende dhe sapo kisha ndërprerë çdo kontakt me babanë dhe familjen time. Kur hyra në dhomën e parë ku Marina do të prezantonte një duzinë artistësh, isha ende në procesin e përballjes me të kaluarën time.
Aty ndodhi diçka e papritur.
Vëmendjen ma tërhoqi menjëherë një prej artistëve – një burrë nga Mjanmari, i cili do të realizonte pjesën e karriges me një thes pëlhure mbi kokë. Mësuam se ai kishte qenë pjesë e një organizate që kundërshtonte dhunën në vendin e tij dhe rrezikonte jetën nëse identifikohej publikisht. U trondita nga ajo që po sakrifikonte për artin e tij. E dija gjithashtu që kjo pjesë ishte e rëndë – Marina nuk ia besonte këtë kujtdo.
Ndjeva mallëngjim – një lotim të mirë, atë që vjen kur diçka brenda teje shërohet. Ishte pastrues. Kur dola, ndihesha më e lehtë.
Ndërsa njerëzit lëviznin nga një performues te tjetri, e pashë atë, të ulur në një atrium, përballë një turme të madhe. Prita që të zbrazet pak, dhe kur iu afrova, ndjeva një thirrje të brendshme për të qëndruar ulur përballë tij. Nuk më interesonte çfarë mendonin të tjerët. Kjo ishte për mua. Nuk e di sa kohë qëndrova aty – ndoshta një orë. Gjatë asaj kohe, e ndryshova përkufizimin tim për “forcën”.
Dikur besoja se agresioni i babait tim e bënte atë të fortë. Tani pashë një burrë që përdorte muskujt për të qëndruar i palëvizur – në protestë paqësore. E imagjinova çfarë kishte humbur në luftë, dhe forcën mendore për të qenë aty. M’u kujtua çfarë shkruante Marina në librin e saj – se dhimbja trupore fillon pas tre orësh qëndrimi të palëvizur.
Lotët më rridhnin – të butë, çlirimtarë. Ishin lot që linin të shkuarën të shkojë. Kur dola jashtë, ndihesha më e lehtë.
Ai burrë u bë figura ime atërore.
Një njeri me forcë, por që nuk më lëndoi. Dikush që kishte arsye të ishte i dhunshëm, por që zgjodhi paqen – ndryshe nga babai im që më shante, më qëllonte, sepse i flisja vëllait tim ndërsa ai predikonte.
Kjo përvojë më zgjidhi diçka nga brenda. Më dha një figurë mashkullore pozitive që zëvendësoi çfarë kisha humbur. Më ndihmoi të mos e urreja më babanë, dhe as burrat në përgjithësi. Më çliroi edhe krijimtarinë time – një anë artistike që kisha shtypur për vite me radhë sepse më kujtonte karizmën artistike të babait tim.
Fillova të vizatoja.
Jam ateiste, por besoj se ka momente shpirtërore që mund t’i pranosh. Për mua, kjo ishte një prej tyre. Mendoj shpesh për të. E kam posteriin e performancës të vendosur në banjë, si një kujtesë e përditshme.
Jam 41 vjeç dhe kam mësuar që në jetë të presësh të papriturën. Zakonisht, kur shkoj të shoh art, e bëj për të mësuar diçka të re – dhe kjo përvojë më ndryshoi: si grua, si shpirt, si emigrante, si krijuese, si fëmijë. Ai burrë na dha veten e tij si artist, dhe unë e pranova dhuratën e tij.
Burimi: theguardian.com/ Përgatiti për botim: L.Veizi
