Në një takim privat dhe pa zhurmë mediatike në verën e vitit 1981, presidenti amerikan Ronald Reagan u përball me një zbulim tronditës nga homologu i tij francez, François Mitterrand. Në dorë të liderit francez ndodhej një thesar i errët i botës së zbulimit: Dosja Farewell – një koleksion dokumentesh sekrete të ofruara nga Vladimir Vetrov, një kolonel i KGB-së që punonte si analist i teknologjisë ushtarake në Moskë.
Vetrov, i zhgënjyer nga regjimi sovjetik dhe i motivuar nga ndjenja anti-totalitare, kishte bashkëpunuar fshehurazi me shërbimin sekret francez DGSE. Ai kishte dorëzuar mbi 4 mijë faqe dokumentesh, ku detajohej një operacion sistematik dhe i gjerë i Bashkimit Sovjetik për vjedhjen e teknologjive të avancuara perëndimore, kryesisht amerikane, përmes rrjeteve të spiunazhit industrial.
Kur Reagan e lexoi përmbajtjen e dosjes, reagimi i tij ishte sa ironik aq edhe strategjik. Duke thirrur drejtorin e CIA-s, William Casey, ai tha me një buzëqeshje të hollë:
“Le t’i ndihmojmë sovjetikët me pazaret e tyre.”
Kjo fjali shënoi fillimin e një kundër-sabotimi inteligjent, një nga operacionet më të fshehta dhe gjeniale të Luftës së Ftohtë. CIA, në bashkëpunim me shkencëtarë dhe inxhinierë amerikanë, zhvilloi një mikroprocesor të manipuluar për sistemet automatike të kontrollit të presionit në tubacionet e naftës dhe gazit. Ai dukej i sofistikuar dhe funksional, por në realitet ishte i programuar për të shkaktuar një defekt të vonuar dhe katastrofik.
Ashtu siç ishte parashikuar, agjentët sovjetikë, të bindur se kishin kapur një teknologji të avancuar, e vodhën pajisjen dhe e integruan në sistemin e shpërndarjes së gazit në Siberi.
Qershor 1982 – Siberi
Në mes të shkretëtirës së ngrirë, ku mungonte çdo gjurmë e jetës së dendur urbane, ndodhi një shpërthim i jashtëzakonshëm, që tronditi tokën me fuqinë e rreth 3 kilotonëve, sa një armë taktike bërthamore. Flakët u ngritën dhjetëra metra lart, tubacionet u shkatërruan për kilometra të tëra, dhe dëmet materiale ishin të pallogaritshme.
Zyrtarisht nuk pati raportime për viktima, por më e çuditshmja ishte heshtja absolute e Moskës. Kremlini nuk mund të akuzonte Perëndimin, sepse kjo do të thoshte të pranonte publikisht se kishte vjedhur teknologji dhe ishte mashtruar nga një “kurth digjital”.
Efekti domino
Ky sabotim shkaktoi një valë mosbesimi të menjëhershëm brenda aparatit teknologjik sovjetik. Çdo pajisje e huaj, çdo copë softuer i marrë në mënyrë të paligjshme, u kthye në një burim frike. Dhjetëra projekte u pezulluan ose u vonuan, dhe mijëra shkencëtarë sovjetikë mbetën në pritje, të paralizuar nga dyshimi.
Operacioni mbeti i fshehtë për dekada. Vetëm në fillim të viteve 2000, gazeta The New York Times dhe hetime të mëvonshme konfirmuan këtë aksion të pazakontë të sabotimit teknologjik, që jo vetëm që shkatërroi një objekt të rëndësishëm strategjik sovjetik, por ndihmoi në konsumimin e brendshëm të një superfuqie të lodhur nga vetja.
Dosja Farewell, përveçse zbuloi spiunazhin sovjetik, provoi se lufta e fshehtë e teknologjisë mund të kishte pasoja po aq shpërthyese sa një përplasje frontale ushtarake. Në këtë kapitull të Luftës së Ftohtë, një mikroçip bëri atë që s’do ta bënte as një raketë.
Përgatiti: L.Veizi
