22 korrik 1718
Nga Leonard Veizi
Në galerinë e figurave të mëdha të historisë botërore, disa emra nuk i përkasin më vetëm një kombi — ata bëhen simbole të përbashkëta të qëndresës, nderit dhe idealit njerëzor. Një nga këta emra është Gjergj Kastrioti Skënderbeu, prijësi shqiptar i shekullit XV, i cili me shpirtin e tij të pamposhtur dhe shpatën e tij të zjarrtë ndaloi për dekada radhazi hovin e Perandorisë Osmane në zemër të Evropës. Por lavdia e tij nuk u ngul vetëm në histori si një kapitull i lavdishëm ushtarak – ajo u përjetësua në fjalën e shkruar, në artin e penës dhe të tingullit, nëpër shekuj. Që nga biografia monumentale e Marin Barletit, deri tek kronikat veneciane, letrat e papëve, e më pas te studiues, historianë dhe shkrimtarë evropianë që nga Rilindja e deri në kohët moderne, Skënderbeu ka qenë figurë e përhershme e frymëzimit evropian. Emri i tij përmendej në oborret mbretërore, përshëndetej në predikime kishtare, përmblidhej në poezi, dhe ngjitej mbi skenat e teatrove. Kjo është arsyeja pse, më 1718, në Firence – zemra e artit italian – Antonio Vivaldi, një nga gjenitë e muzikës baroke, i kushtoi një operë të tërë jetës dhe lavdisë së Skënderbeut. Kjo ishte një dëshmi e qartë: Skënderbeu nuk ishte më vetëm i shqiptarëve, por një hero evropian, i përjetësuar jo vetëm në kujtesën historike, por edhe në ndjeshmërinë artistike të kontinentit. Ai u bë mit modern i qëndresës dhe i ndershmërisë, një figurë që sfidoi jo vetëm perandori, por edhe harresën.
…Në fillim të shekullit XVIII, Italia ishte një nga qendrat kryesore të artit dhe kulturës në Evropë. Opera kishte marrë hov të madh, jo vetëm si formë e argëtimit aristokratik, por edhe si mënyrë për të shprehur idealet politike, moralin, virtytin dhe historinë heroike. Në këtë atmosferë, u krijua dhe u shfaq për herë të parë një vepër unike: “Scanderbeg” nga kompozitori i famshëm italian Antonio Vivaldi.
Vivaldi
Antonio Vivaldi (1678–1741), i njohur për veprat si “Katër Stinët”, ishte një nga kompozitorët më të mëdhenj të epokës baroke. Ai nuk ishte vetëm mjeshtër i muzikës instrumentale, por edhe autor i shumë operave. Në total, Vivaldi kompozoi mbi 50 opera, dhe “Scanderbeg” ishte një nga veprat e tij më të rëndësishme të periudhës së hershme operistike.
Premiera
Opera “Scanderbeg” u shfaq për herë të parë në Teatrin e Firences në 22 qershor 1718. Libreti (teksti i operës) ishte shkruar nga Antonio Salvi, një poet dhe dramaturg i njohur i kohës, i cili kishte bashkëpunuar më parë me kompozitorë të mëdhenj si Händel dhe Vivaldi.
Në këtë vepër, për herë të parë figura historike e Gjergj Kastriotit – Skënderbeut u paraqit në një formë artistike të përpunuar për publikun perëndimor, si një hero epik i krishterimit, një mbrojtës i lirisë dhe kundërshtar i fuqishëm i Perandorisë Osmane.
Subjekti
Opera përqendrohej në betejat e Skënderbeut kundër osmanëve, në konfliktet e tij personale dhe politike, dhe në trimërinë që e bëri atë një figurë legjendare në sytë e Europës. Ajo kishte elemente tipike të operave baroke: dashuri, tradhti, betejë, dhe një moral të fortë në fund.
Ndërsa detajet e plota të libretit nuk janë ruajtur në mënyrë të plotë, dihet se fabula ishte ndërtuar mbi figurën e Skënderbeut si simbol i qëndresës së krishterë ndaj Islamit osman – një temë shumë e ndjeshme dhe e rëndësishme për auditorin evropian të shekullit XVIII.
Simbolika
Opera “Scanderbeg” nuk ishte thjesht një krijim artistik. Ajo përfaqësonte:
Një nderim për Skënderbeun, që në atë kohë konsiderohej si hero evropian, jo vetëm shqiptar.
Një deklaratë politike, në një Evropë ende në konflikt me Perandorinë Osmane dhe në kërkim të modeleve të rezistencës.
Një pasqyrim i interesit të Perëndimit për historinë shqiptare, në një periudhë kur shumë figura shqiptare si Skënderbeu, Bogdani, dhe më vonë Noli, përfaqësuan ura mes Lindjes dhe Perëndimit.
Fati i veprës
Fatkeqësisht, nga kjo operë nuk është ruajtur partitura e plotë – vetëm disa fragmente janë gjetur në arkiva të ndryshme, dhe shumë pjesë janë të humbura. Për këtë arsye, “Scanderbeg” nuk ka mundur të ringjallet siç ndodh me vepra të tjera të Vivaldit.
Megjithatë, rëndësia historike dhe simbolike e kësaj opere është e madhe për muzikologjinë, për studimet shqiptare dhe për historinë kulturore të Evropës.
Në kohët moderne, rreth viteve 2000, muzikologë italianë dhe shqiptarë kanë bërë përpjekje për të rindërtuar operën përmes dokumenteve dhe materialeve të shpërndara në arkiva.
Epilogu
“Skënderbeu” e Vivaldit, e shfaqur në Firence më 1718, është një nga shembujt më të hershëm dhe më të fuqishëm të përfaqësimit të një figure shqiptare në skenën artistike ndërkombëtare. Megjithëse e paplotë sot, kjo vepër mbetet një thesar i historisë së marrëdhënieve shqiptaro-evropiane, një dëshmi se kultura dhe heronjtë shqiptarë kanë pasur jehonë përtej kufijve të Ballkanit.
Opera “Scanderbeg” e Antonio Vivaldit është një dëshmi e qartë se Skënderbeu nuk ishte vetëm hero kombëtar i shqiptarëve, por edhe ikonë e rezistencës evropiane, i përfshirë në trupin e kulturës klasike evropiane – krahas Aleksandrit të Madh, Çezarit, apo Karli i Madh.
Fakti që një nga kompozitorët më të njohur të historisë ndërtoi një vepër mbi të, flet për lartësinë e figurës së Skënderbeut në ndërgjegjen kulturore të Evropës.
