Nga Leonard Veizi
Në panteonin e figurave kolosale të artit, ku muzika gërshetohet me pasionin dhe shpirti njerëzor sfidon kufijtë e shprehjes, pak emra shkëlqejnë me një dritë aq të gjallë dhe shumëplanëshe sa ai i Franc List. Ai nuk ishte thjesht një muzikant, por një kometë e rënë mbi peizazhin e Romantizmit, duke ndriçuar skenën evropiane me virtuozitetin e tij të pashoq, vizionin e tij avangardist dhe thellësinë e tij shpirtërore…
…Nëse do të përpiqeshim të vizatonim portretin e tij, do të na shfaqej një mozaik i ndërlikuar: një gjenialitet i lindur, një zemër bujare, një mendje e etur për dije dhe një shpirt i kërkueshëm, që ndërthurte magjinë e tingujve me misteret e ekzistencës. Franc List, një nga figurat më brilante dhe shumëdimensionale të epokës Romantike, u nda nga jeta në vitin 1886, duke lënë pas një trashëgimi të pasur muzikore dhe kulturore që vazhdon të ndikojë botën e muzikës klasike edhe sot.
Gjenialiteti që formoi një epokë
I lindur në Doborján të Hungarisë (sot Raiding, Austri), List shfaqi talentin e tij të jashtëzakonshëm që në fëmijëri. Nën udhëheqjen e babait të tij, i cili kishte shërbyer si kontabilist i familjes Esterházy, dhe më pas me ndihmën e patronëve të fuqishëm, ai mori një edukim muzikor të shkëlqyer. Në moshë shumë të re, Liszt u bë një pianist virtuoz me famë të jashtëzakonshme, i njohur për ekzekutimet e tij elektrizuese që e bënë të krahasueshëm me yjet e sotëm të skenës. Publiku mbushte sallat për të parë “Paganinin e pianos”, siç e quanin shpesh. Ai ishte i pari që konceptoi recitalin si spektakël individual, duke shkëputur pianistin nga roli i thjeshtë shoqërues dhe duke e vendosur në qendër të vëmendjes. List ishte gjithashtu i pari që vendosi pianon në pozicionin diagonal në skenë – praktikë që është bërë standard sot – duke i lejuar audiencës një pamje më të mirë të duarve të tij magjike.
Një kompozitor inovator
Si kompozitor, List ishte një pionier, guxues dhe inovator. Ai nuk u kënaq me format ekzistuese, por krijoi forma të reja muzikore, si poema simfonike – një vepër orkestrale me një program letrar ose tematik – duke hapur rrugën për muzikën programore dhe duke i dhënë orkestrës një dimension të ri narrativ. Ai i dha pianofortes një dimension të ri teknik dhe shprehës, duke shtyrë kufijtë e mundësive të instrumentit. Vepra të tilla si “Liebestraum” apo e ardhur në shqip si “Ëndrra e Dashurisë”, “Hungarian Rhapsodies” ose “Rapsoditë Hungareze”, me folklorin dhe frymën e tyre kombëtare, apo madhështorja “Sonata në Si minor” janë gurë themeli në repertorin pianistik botëror, që vazhdojnë të sfidojnë dhe të magjepsin pianistë dhe audienca mbarë botën. Muzika e tij shpesh përçon dramë, pasion, spiritualitet dhe një lirizëm të thellë, duke pasqyruar kompleksitetin e shpirtit romantik.
Dirigjent, mësues dhe promotor
Përtej virtuozitetit të tij si pianist dhe origjinalitetit si kompozitor, List ishte edhe një dirigjent i talentuar, i cili drejtoi premierat e shumë veprave të rëndësishme, përfshirë ato të kompozitorëve të tjerë. Ai ishte një mësues i përkushtuar që formoi breza të tërë pianistësh, shumë prej të cilëve u bënë figura të shquara në të drejtën e tyre. Akademia e tij në Weimar ishte një qendër e rëndësishme e inovacionit muzikor. List ishte gjithashtu një organizator i palodhur i jetës muzikore në Evropë, duke udhëtuar gjerësisht dhe duke mbështetur me zemërgjerësi kolegët e tij. Ai dha ndihmesë të madhe për promovimin e kompozitorëve të tjerë, shpesh duke i ndihmuar financiarisht dhe duke dirigjuar veprat e tyre: emra si Riçard Vagner, Frederik Shopan, Hektor Berlióz dhe Robert Shuman i detyrohen List-it një pjesë të mirë të njohjes publike.
Personalitet shumëdimensional
Por jeta e tij nuk ishte vetëm muzikë. List ishte një personalitet thellësisht shumëdimensional. Ai ishte një shkrimtar me peshë në reflektimet e tij estetike dhe filozofike mbi muzikën dhe artin. Një filantrop i madh, ai dhuroi shumë nga të ardhurat e tij për çështje sociale e kulturore, duke mbështetur shkollat e muzikës, artistët në nevojë dhe viktimat e fatkeqësive. Pavarësisht udhëtimeve të shumta, ai mbeti një nacionalist i thellë hungarez, duke mbajtur lidhje të ngushta me vendin e tij dhe duke e përfshirë shpesh folklorin hungarez në veprat e tij. Në vitet e vona të jetës, në një kërkim të thellë shpirtëror, List u tërhoq shpirtërisht si terciar françeskan, duke jetuar në thjeshtësi dhe reflektim, duke thelluar lidhjen e tij me besimin dhe duke shkruar vepra me frymëzim thellësisht fetar. Kjo tregon dimensionin e tij jo vetëm artistik, por edhe njerëzor dhe shpirtëror.
Vizionari që i parapriu kohës
Franc List mbetet një figurë monumentale – një gjeni muzikor i cili e shndërroi pianon në një instrument madhështie dhe emocionimi të thellë, duke e ngritur vetë muzikën në lartësi të reja. Ai ishte një vizionar që i parapriu kohës së tij, një mësues bujar dhe një filantrop me zemër të madhe. Trashëgimia e tij vazhdon të jetë një burim frymëzimi dhe mrekullie për brezat e rinj.
