nga Andrew Pulver
Vdekja e Jack Bond në dhjetor të vitit të kaluar shënoi fundin e një kapitulli të jashtëzakonshëm – dhe çuditërisht të nënvlerësuar – në historinë e kinemasë britanike. Bond është ndoshta më i njohur për filmin e Pet Shop Boys It Couldn’t Happen Here, të realizuar në vitin 1988; por kjo ishte thjesht një ndalesë në një karrierë me formë të pazakontë, e cila mori trajtën e jo dy gjysmave, por dy seksionesh të veçanta që sot duken të ndërthurura në mënyrë delikate.
Përfshirja e Bond me Pet Shop Boys erdhi si rrjedhojë e punës së mëparshme në emisionin The South Bank Show, veçanërisht një episod për Roald Dahl ku autori përballet me personazhet e librave të tij – dhe në fakt, një pjesë e madhe e karrierës së Bond-it u përkushtua dokumentarëve për artin, ndonëse shumë të pazakonshëm. Ai nisi në BBC në fillim të viteve ’60 me programe për poetët e Luftës së Parë Botërore dhe George Orwell, duke kulmuar me një film ende mbresëlënës në vitin 1965 për Salvador Dalí-n, të titulluar Dalí in New York. Ky dokumentar eksploronte personalitetin e ndërtuar të Dalí-t si artist, duke përfshirë edhe “meta” skena ku vetë Bond diskuton mbi procesin e xhirimit.
Një takim vendimtar me Jane Arden
Dalí in New York ishte gjithashtu momenti kur Bond drejtoi për herë të parë një shkrimtare, aktore dhe intelektuale mediatike të njohur: Jane Arden. Nuk ishte hera e parë që ata punonin së bashku, por me siguri kjo ngjizi bashkëpunimin e tyre krijues. Shpejt pas kësaj, ata realizuan bashkë një film që do të shënonte debutimin regjisorial të Bond-it në një film artistik më 1967: Separation, me skenar dhe në rol kryesor Arden-in. Filmi paraqet një narrativë të copëtuar e të çoroditur të një gruaje të bllokuar mes një martese që po shpërbëhet dhe një dashnori të ri për të cilin ndien pasiguri – të gjitha në sfondin e Londrës së viteve ’60. Fakti që Arden vetë ndodhej në një martesë të dështuar (me regjisorin televiziv Philip Saville) dhe në një lidhje me një burrë më të ri (vetë Bond-in), ka shumë gjasë të ketë ndikuar në përmbajtjen e filmit.
Një figurë unike në kinemanë britanike
Jane Arden është një figurë mbresëlënëse më vete; ndër të tjera, duket se është e vetmja grua në gjithë vitet ’70 që ka një kredi të vetme regjisoriale në një film artistik britanik. Kjo do të ishte filmi i tyre i radhës, The Other Side of the Underneath, bazuar në një performancë të saj të titulluar A New Communion for Freaks, Prophets and Witches, që ajo zhvilloi me trupën e saj teatrale krejtësisht femërore, “Holocaust”. Pasi kishte qenë një dramaturge dhe skenariste e suksesshme për televizion, është e qartë se pas Separation, Arden kishte përvetësuar idetë më radikale të kohës – nga anti-psikiatria deri tek terapitë e konfrontimit emocional në grup. The Other Side of the Underneath, që u prodhua dhe ku u shfaq edhe vetë Bond, mbetet një nga filmat më të jashtëzakonshëm – edhe pse thellësisht shqetësues – që janë realizuar ndonjëherë në Britani.
Eksperimente të fundit dhe tragjedia
Ndoshta stresi i krijimit të këtij filmi bëri që Arden të zgjidhte ta ndajë regjinë e filmit të tretë të tyre, Anti-Clock, me Bond. Ky është një fabul e çuditshme, e mbyllur dhe shpesh e pakuptueshme, ku luan një nga djemtë e Arden-it, Sebastian Saville, në rolin e një subjekti terapie dhe njëkohësisht të profesorit që e trajton. Motivimet e Arden-it mbeten të paqarta; ajo i dha fund jetës në vitin 1982 dhe Bond më pas tërhoqi nga qarkullimi filmat që kishin realizuar bashkë. Por 25 vjet më vonë, ato u rizbuluan dhe u ribotuan nga British Film Institute – një akt me vlerë të jashtëzakonshme për arkeologjinë kulturore.
Trashëgimia dhe pasqyra e një stili unik
Vdekja e Arden-it mbylli një kapitull. Sot, pjesëmarrja e Bond në këto krijime shihet si një zgjatim i stilit të tij dokumentar eksperimental dhe me kufij të zbehtë – stil që mund të përfshijë edhe It Couldn’t Happen Here. Bond vijoi të bënte filma për figura krijuese – veçanërisht The Blue Black Hussar në vitin 2013, ku Adam Ant reflekton mbi krizat e shëndetit mendor që e larguan nga skena për disa vite.
Ndoshta nëse Bond do të kishte realizuar një film të suksesshëm për çmime, apo nëse Arden do të ishte më e prirur për të krijuar narrativa më konvencionale, njëri apo të dy mund të ishin më të njohur, apo të kishin zënë një vend më të rëndësishëm në kulturën kinematografike britanike. Gjithsesi, filmat e tyre, si edhe puna e Bond-it më vete, janë fascinantë në vetvete dhe padyshim ia vlejnë të kërkohen.
“The Guardian”/ Përgatiti për botim: L.Veizi
