Revolta kundër Konventës Kombëtare
Më qershor 1793, në kulmin e Revolucionit Francez, shpërtheu në qytetin Lyon një nga kryengritjet më të fuqishme kundër pushtetit jakobin në Paris. Kryengritja mori një kthesë vendimtare më august, kur qyteti u deklarua haptazi në revoltë kundër Konventës Kombëtare – organi drejtues i Republikës Franceze. Kjo ngjarje hyri në histori si Kryengritja e Lyonit, një kapitull tragjik i luftës civile franceze, që përfundoi me një shtypje brutale dhe gjakderdhje masive.
Sfondi politik dhe shkaqet e kryengritjes
Pas rrëzimit të monarkisë më 1792 dhe shpalljes së Republikës, Franca hyri në një fazë të trazuar politike. Konventa Kombëtare, që drejtonte vendin, u nda në fraksione rivale: Jakobinët (radikalët e majtë) dhe Girondinët (më të moderuar). Në maj-qershor 1793, jakobinët, me mbështetjen e Komunës së Parisit dhe sanskulotëve, margjinalizuan dhe përjashtuan girondinët nga Konventa, duke marrë kontrollin total.
Në shumë qytete të Francës, përfshirë Lyonin, ky zhvillim u pa si grusht shteti dhe filloi të ngjallte zemërim lokal ndaj autoritetit qendror. Lyon, një qytet i madh, tregtar dhe konservator, kishte lidhje të forta me girondinët dhe nuk pranoi hegjemoninë jakobine. Qyteti u bë simbol i kundërshtimit ndaj radikalizmit revolucionar.
Fillimi i kryengritjes – qershor 1793
Në qershor, banorët e Lyonit dhe udhëheqësit lokalë rrëzuan autoritetet jakobine dhe morën kontrollin e qytetit. Ata krijuan një këshill të përkohshëm, të përbërë kryesisht nga moderatë dhe të djathtë, që kundërshtonin diktaturën jakobine dhe terrorin politik të Robespierre-it.
Qyteti i Lyonit u deklarua në revoltë kundër Konventës Kombëtare, e cila tashmë po përforconte regjimin e saj përmes Komitetit të Sigurisë Publike, organi që do të shpinte në Terrorin e Madh.
Reagimi i Parisit dhe rrethimi i qytetit
Konventa Kombëtare nuk mund të toleronte sfida të tilla ndaj autoritetit të saj. Në gusht 1793, ajo urdhëroi një ushtri revolucionare të marshonte drejt Lyonit për të shtypur kryengritjen. Gjatë shtatorit dhe tetorit, Lyon u rrethua, ndërsa brenda qytetit shpërthyen tensione dhe mungesa të ushqimeve. Pas një rrethimi të gjatë dhe bombardimesh të rënda, më 9 tetor 1793, Lyon u dorëzua.
Dënimi dhe hakmarrja – Lyon duhet të zhduket
Në Paris, jakobinët ishin të vendosur të jepnin një shembull brutal. Robespierre dhe Komiteti i Sigurisë Publike deklaruan:
“Lyon ka bërë krim kundër lirisë. Lyon nuk ekziston më!”
U urdhërua që qyteti të çmontoheshin simbolikisht, të shembej pjesërisht dhe të quhej “Ville-affranchie” (Qyteti i Çliruar).
Pas dorëzimit, filloi një spastrimi i egër. Midis dhe 2,000 njerëzve u arrestuan, shumë prej të cilëve u ekzekutuan. Ekzekutimet ndodhnin shpesh me pushkatime masive në sheshin Brotteaux, ose me gijotinë. Vrasjet ishin aq të shumta dhe brutale, sa vetë Danton dhe më vonë Robespierre filluan të shqetësoheshin për imazhin e terrorit.
Pasojat e kryengritjes
Lyon u dëmtua rëndë ekonomikisht, politikisht dhe moralisht.
Terrori i ushtruar mbi banorët e qytetit u bë një nga shembujt më të errët të dhunës së shtetit revolucionar kundër popullsisë së vet.
Kryengritja tregoi se Revolucioni Francez nuk ishte vetëm përplasja e popullit kundër aristokracisë, por edhe një luftë civile midis fraksioneve dhe klasave brenda vetë revolucionit.
Kur Terrori përfundoi më 1794 pas rënies së Robespierre-it, disa nga të mbijetuarit e Lyonit u rehabilituan pjesërisht, por plagët e konfliktit mbetën për dekada.
Kryengritja e Lyonit është një nga ngjarjet më të errëta dhe dramatike të Revolucionit Francez, që dëshmon sesi idealet e lirisë, barazisë dhe vëllazërisë u përplasën me realitetin e luftës politike dhe hakmarrjes sistematike. Lyon nuk u zhduk, por mbijetoi për të kujtuar se edhe revolucioni mund të kthehet në shtypje.
Përgatiti: L.Veizi
