viti 480 p.e.s.
Në vitin 480 para erës sonë, Perandoria Persiane, nën udhëheqjen e Mbretit Kserksi I, ndërmori një fushatë masive për të pushtuar Greqinë. Kjo ishte pjesë e Luftërave Greko-Persiane, të cilat kishin nisur dekada më parë me ndërhyrjet e para persiane në territoret e qytet-shteteve helene.
Qytet-shtetet greke, megjithëse të përçara politikisht, e kuptuan rrezikun dhe nisën të bashkoheshin përballë armikut të përbashkët. Sparta, një nga fuqitë më të mëdha ushtarake të kohës, mori përsipër të mbrojë kalimin strategjik të Thermopileve – një grykë mali e ngushtë që lidhte Thesalinë me pjesën jugore të Greqisë.
Forcat dhe strategjia
Persianët kishin një ushtri të përbërë nga rreth 100,000 deri në 300,000 trupa, sipas burimeve antike (edhe pse historianët modernë sugjerojnë shifra më modeste, rreth 70,000–120,000).
Leonida I, mbreti i Spartës, mori me vete vetëm 300 hoplitë spartanë, të gjithë luftëtarë profesionistë me familje e trashëgimi ushtarake.
a u shoqëruan nga rreth 700 thespianë, të udhëhequr nga Demofili, dhe 400 thebanë, të cilët ishin më pak të motivuar në betejë.
Forcat greke zgjodhën Thermopilet sepse vetë terreni i ngushtë do t’i neutralizonte epërsitë numerike të ushtrisë persiane.
Zhvillimi i betejës
Beteja zgjati tre ditë. Në ditët e para, grekët arritën të mbrojnë kalimin me sukses, duke shkaktuar humbje të rënda në radhët e persianëve. Spartanët dhe aleatët e tyre shfrytëzonin me mjeshtëri formacionin “falangë” dhe mbrojtjen e terrenit të ngushtë.
Në ditën e tretë, një vendas Efialti tradhtoi grekët, duke i treguar Kserksit një shteg malor të fshehtë që çonte në prapavijën e tyre.
I vetëdijshëm për rrethimin e pashmangshëm, Leonida urdhëroi pjesën më të madhe të aleatëve të tërhiqeshin, ndërsa ai dhe një grup i vogël qëndruan për të luftuar deri në vdekje – 300 spartanë, 700 thespianë që refuzuan të tërhiqeshin, dhe një numër i vogël thebanësh.
Fund tragjik dhe triumf moral
Leonida dhe luftëtarët e tij u vranë të gjithë. Trupi i Leonidës u gjet nga persianët dhe, në kundërshtim me normat e kohës, u masakrua dhe u kryqëzua – një akt i qëllimshëm për të poshtëruar Spartanët.
Por përkundër fitores taktike të persianëve, beteja u kthye në një fitore morale për grekët:
Trimëria dhe sakrifica e 300 spartanëve dhe aleatëve të tyre u kthye në simbol të guximit, nderit dhe patriotizmit.
Lufta vonoi avancimin persian dhe u dha kohë grekëve të përgatiteshin për beteja të tjera vendimtare, si beteja detare e Salaminës dhe ajo e Plataias, ku persianët u thyen përfundimisht.
Trashëgimia
Beteja e Thermopileve u përjetësua nga Herodoti, historiani i lashtësisë, dhe u përmend nga autorë të shumtë si model i trimërisë.
Epitafi i famshëm në memorialin e Thermopileve mban fjalët:
“Kalova, o udhëtar, dhe thuaju Lakedemonasve se këtu gënjejmë, duke iu bindur urdhrit të tyre.”
Në kulturën popullore, ajo u dramatizua në filmat “300 Spartans” (1962) dhe më vonë në “300” (2006), duke e bërë këtë betejë një nga më të famshmet në historinë e njerëzimit.
Përmbyllje
Beteja e Thermopileve nuk ishte thjesht një përplasje ushtarake mes një perandorie dhe një grupi luftëtarësh; ajo mishëron përballjen mes tiranisë dhe lirisë, mes shumicës dhe vendosmërisë. Edhe pse persianët fituan ushtarakisht, ata nuk fituan shpirtërisht – trimëria e Leonidës dhe njerëzve të tij frymëzoi një komb dhe gjithë qytetërimin perëndimor.
Përgatiti: L.Veizi
