Një simbol i frikës, izolimit dhe dështimit të rehabilitimit
Më 11 gusht 1934, në zemër të Gjirit të San Franciskos, mbi një ishull të vogël prej guri të rrethuar nga ujëra të ftohta dhe rryma të fuqishme, u hap zyrtarisht Burgu Federal i Alkatrazit – një nga institucionet më famëkeqe në historinë penale të Shteteve të Bashkuara. Në atë kohë, SHBA po përballej me pasojat e Krizës së Madhe Ekonomike, një rritje dramatike të krimit të organizuar dhe tensione sociale, dhe autoritetet federale kërkonin një vend të posaçëm për të burgosur kriminelët më të rrezikshëm dhe më kokëfortë.
Nga fortesë ushtarake në burg federal
Alkatrazi nuk filloi si burg civil. Ishulli kishte qenë që më parë fortesë ushtarake (nga viti 1850) dhe më vonë një burg ushtarak (nga 1907). Por në fillim të viteve ’30, qeveria federale vendosi të përdorte ishullin për një qëllim më specifik: të izolonte kriminelët që as burgjet e tjera federale nuk mund t’i përballonin. Burgu i Alkatrazit nuk ishte menduar për burgosje masive, por si një mjet shembullor për të frikësuar dhe disiplinuar.
Izolim ekstrem dhe rregulla të hekurt
Alkatrazi u projektua për të përçuar një mesazh të qartë: këtu nuk kishte vend për lëshime. Kushtet e jetesës ishin të ashpra, rregullat ishin të pamëshirshme dhe kontakti me botën e jashtme thuajse inekzistent. Çdo i burgosur kishte të drejtë vetëm për tri gjëra: ushqim, veshje dhe strehë – gjithçka tjetër duhej fituar me sjellje të mirë.
Mjedisi natyror i Alkatrazit ishte vetë një burg: rrymat e forta oqeanike, uji i ftohtë i Gjirit dhe distanca nga toka e bënin arratisjen praktikisht të pamundur. Ky aspekt fizik kontribuoi në mitin e Alkatrazit si burg i pakapërcyeshëm, një “ishull pa kthim”.
Të burgosurit më famëkeq të Amerikës
Gjatë funksionimit të tij (1934–1963), Alkatrazi strehoi më pak se 1600 të burgosur, por përbërja e tyre ishte ajo që i dha famë burgut. Midis tyre:
-Al Capone, gangsteri legjendar i Çikagos, i arrestuar për evazion fiskal, por i njohur për një rrjet të tërë krimesh mafioze. Në Alkatraz, ai humbi ndikimin që kishte në burgjet e mëparshme dhe u përball me izolimin dhe sëmundjen (sifilisin).
-Robert Franklin Stroud, i njohur si “Njeriu i Zogjve nga Alkatrazi”, një vrasës i dhunshëm që u bë i njohur për interesin e tij në ornitologji gjatë burgimit në Leavenworth. Megjithatë, në Alkatraz ai nuk kishte zogj – fama e tij erdhi kryesisht nga libri dhe filmi që u bazuan në jetën e tij.
-George “Machine Gun” Kelly, gangster i epokës së Prohibicionit.
-Alvin Karpis, një anëtar i bandës Barker-Karpis dhe i vetmi që mbajti statusin “Public Enemy No. 1” gjatë kohës së burgut.
Arratisjet dhe legjendat e misterit
Alkatrazi ishte projektuar si i paarritshëm – dhe për një kohë të gjatë u konsiderua i tillë. Por kjo nuk ndaloi përpjekjet për arratisje. Gjatë 29 viteve të funksionimit:
36 të burgosur tentuan të arratiseshin në 14 përpjekje të ndryshme.
23 u kapën, 6 u qëlluan për vdekje, 2 u mbytën, dhe 5 u zhdukën pa gjurmë.
Rasti më i famshëm është ai i Frank Morris dhe vëllezërve John dhe Clarence Anglin, që në vitin 1962 realizuan një arratisje spektakolare duke gërryer muret e qelive dhe duke përdorur një varkë të improvizuar prej mushamaje. Ata nuk u gjetën kurrë dhe fati i tyre mbetet i panjohur – një mister që ende ngjall debate.
Një burg që u bë barrë
Pavarësisht reputacionit të tij, Alkatrazi nuk ishte as efektiv dhe as ekonomik. Kostot për të mbajtur në funksion një burg në një ishull të izoluar ishin jashtëzakonisht të larta. Uji, ushqimi, energjia elektrike dhe stafi duhej të transportoheshin me varka çdo ditë. Deri në fillim të viteve ’60, ndërtesa kishte filluar të degradohej nga kripa dhe erozioni.
Më 21 mars 1963, burgu u mbyll zyrtarisht me vendim të Prokurorit të Përgjithshëm të SHBA-së, Robert F. Kennedy. Mbyllja u përshëndet nga mbrojtësit e të drejtave të të burgosurve, por shumë e panë si fundin e një epoke.
Nga vend ndëshkimi në monument kulturor
Pas mbylljes, ishulli i Alkatrazit kaloi nën administrimin e Shërbimit të Parqeve Kombëtare dhe u hap për publikun si atraksion turistik në vitin 1973. Por ai mori edhe një rëndësi simbolike tjetër: në vitet 1969–1971, aktivistë indianë amerikanë e pushtuan ishullin për të protestuar ndaj trajtimit të popujve indigjenë – një kapitull i rëndësishëm në historinë e të drejtave civile në SHBA.
Sot, Alkatrazi është një nga destinacionet më të vizituara në Kaliforni, me mbi një milion vizitorë çdo vit. Ata vijnë për të parë qelitë e ftohta, për të dëgjuar historitë e arratisjeve dhe për të ndjerë vetminë që përshkon muret e trasha të këtij institucioni të heshtur.
Trashëgimi dhe reflektim
Alkatrazi mbetet një simbol i fortë i ndëshkimit më shumë sesa rehabilitimit. Ai na kujton një periudhë kur drejtësia penale mbështetej më shumë te frika sesa te shpresa, dhe kur sistemi shpesh e shihte njeriun si të pamundur për t’u ndryshuar.
Por në të njëjtën kohë, Alkatrazi është edhe një thirrje për reflektim – mbi mënyrën si trajtojmë të burgosurit, mbi balancën midis sigurisë dhe dinjitetit njerëzor, dhe mbi mënyrën si historia kthehet në kujtesë kolektive.
Përgatiti: L.Veizi
