Një shpërthim i dhunshëm, një klithmë e dëshpërimit të akumuluar
Më 11 gusht 1965, rrugët e lagjes Watts, në jug të Los Anxhelosit, shpërthyen në një nga revoltat më të mëdha racore të shekullit XX në Shtetet e Bashkuara. Ajo që nisi si një ndalim rutinë i policisë, u kthye brenda pak orësh në një përplasje të furishme mes afro-amerikanëve të lagjes dhe autoriteteve shtetërore – një krizë që do të zgjasë gjashtë ditë dhe do të lërë pas një qytet të traumatizuar, një vend të tronditur dhe një plagë të thellë shoqërore që ende nuk është shëruar plotësisht.
Shkëndija që ndezi zjarrin
Ngjarja që ndezi revoltën ndodhi mbrëmjen e 11 gushtit, kur Marquette Frye, një i ri afro-amerikan 21-vjeçar, u ndalua nga një oficer i bardhë për drejtim mjeti në gjendje të dehur. Gjatë ndalimit, ndihmuan oficerë të tjerë dhe shpejt pati një përleshje fizike, e cila përfshiu Frye-n, nënën e tij dhe vëllanë. Pamjet e ngjarjes u ndoqën nga dhjetëra banorë të lagjes, të cilët reaguan me zemërim ndaj mënyrës si policia po vepronte.
Por kjo nuk ishte një rast i izoluar. Për komunitetin afro-amerikan të Wattsit, ndalimi i Frye ishte thjesht simbol i një realiteti të përditshëm: brutaliteti policor, racizmi sistemik, papunësia kronike, shkollat e neglizhuara, mungesa e mundësive dhe ndjenja se ishin qytetarë të dorës së dytë në vendin e tyre.
Gjashtë ditë flakë, përleshje dhe protestë
Pas incidentit, qyteti ra shpejt në kaos. Turmat u shtuan, protestat u kthyen në përplasje me policinë, pastaj në plaçkitje, zjarrvënie dhe shkatërrim të pronës publike e private. Në një kohë të shkurtër, trazirat u përhapën përtej Wattsit, duke përfshirë lagje të tjera afrikano-amerikane në jug të Los Anxhelosit.
Autoritetet reaguan me ashpërsi: më shumë se 14.000 trupa të Gardës Kombëtare të Kalifornisë u vendosën në qytet për të shtypur protestat dhe për të rikthyer rendin. Ndërhyrja ushtarake e rëndoi më tej ndjenjën e përjashtimit dhe represionit.
Bilanci i revoltës (sipas të dhënave zyrtare):
34–35 të vdekur, shumica afro-amerikanë; disa prej tyre të paarmatosur;
Mbi 1.000 të plagosur (përfshirë civilë, policë dhe ushtarë);
Mbi 4.000 të arrestuar;
Rreth 1.000 ndërtesa të shkatërruara ose të dëmtuara rëndë;
Dëme ekonomike mbi 40 milionë dollarë (vlera e kohës, ekuivalente me qindra miliona sot).
Çfarë përfaqësonte revoltimi i Watts?
Revolta nuk ishte thjesht një shpërthim dhune. Ishte një reaksion i pashmangshëm ndaj viteve të tëra të përjashtimit ekonomik, segregacionit de facto, diskriminimit racor dhe shpërfilljes nga institucionet publike. Megjithëse Kalifornia nuk kishte ligje segregacioni të tipit të Jugut amerikan, në praktikë afro-amerikanët në Los Anxhelos jetonin të izoluar, me pak akses në punësim, edukim cilësor apo shërbime publike.
Watts u bë një simbol i padrejtësisë strukturore në qytetet moderne të Amerikës, një dëshmi e asaj që ndodh kur padrejtësitë racore përmblidhen dhe shpërthejnë si pasojë e një incidenti që vetë është vetëm një pasqyrim i një krize më të thellë.
Pasojat dhe raporti McCone
Pas revoltës, u krijua një komision hetimor i kryesuar nga ish-drejtori i CIA-s, John A. McCone, i cili përgatiti një raport të titulluar “Watts Riot – Causes and Remedies” (i njohur si Raporti McCone). Raporti identifikoi si shkaktarë kryesorë të trazirave:
Papunësinë e lartë tek të rinjtë afro-amerikanë;
Strehimin e dobët dhe kushtet mjerane të jetesës;
Diskriminimin racor të vazhdueshëm;
Mungesën e përfaqësimit politik dhe të shërbimeve të ndershme publike.
Komisioni rekomandoi një seri reformash sociale dhe ekonomike – përfshirë punësim emergjent për të rinjtë, përmirësim të shkollave, strehim të përballueshëm dhe trajnime për forcat e rendit për të shmangur diskriminimin. Por si shumë komisione të tjerë në historinë amerikane, shumica e rekomandimeve nuk u zbatuan, ose mbetën të pjesshme.
Një jehonë që nuk u shua me vitet
Revolta e Wattsit ishte paralajmërimi i parë i madh i një vale trazirash urbane që do të tronditnin SHBA-në gjatë gjithë fundviteve ’60: Detroit (1967), Newark (1967), Washington D.C. dhe më shumë pas vrasjes së Martin Luther King Jr. në 1968.
Deri më 1992, kur shpërtheu revolta pas rrahjes brutale të Rodney King, Watts mbeti trazira më e madhe urbane në historinë e Los Anxhelosit. Por ngjashmëritë mes ngjarjeve të 1965 dhe atyre të mëvonshme nxorën në pah dështimin e vazhdueshëm për të adresuar problemet strukturore që nxitën revoltën e parë.
Trashëgimia e një revolte
Sot, ngjarjet e Watts shihen si pikë kthese në ndërgjegjësimin kolektiv amerikan për çështjet e drejtësisë racore dhe si fillim i asaj që quhet valë e dytë e Lëvizjes për të Drejtat Civile – që u fokusua jo vetëm në të drejtat ligjore, por edhe në drejtësinë ekonomike dhe sociale.
Lagjja e Watts, edhe pse sot përballet ende me sfida, është kthyer në një simbol rezistence, identiteti dhe kulture urbane afro-amerikane. Festivalet kulturore, murale artistike dhe programet rinore e kanë mbajtur gjallë kujtesën dhe trashëgiminë e revoltës – jo si glorifikim të dhunës, por si kujtesë e një lufte të pambyllur për barazi.
“Watts nuk ishte fillimi i problemeve – ishte vetëm momenti kur Amerika nuk mund t’i injoronte më.”
Përgatiti: L.Veizi
