Përgatiti: Leonard Veizi
Viti 1913 ishte një vit i trazuar për Shqipërinë. Pas daljes nga harta e Perandorisë Osmane, vendi i vogël në brigjet e Adriatikut po kërkonte të kuptonte jo vetëm se ç’do të thoshte të ishe i pavarur, por edhe se pse i duhej një “princ” për të udhëhequr. Në këtë skenë të paqartë politike, ku intrigat diplomatike përziheshin me thashethemet e pazareve dhe kufijtë vizatoheshin më shpejt sesa shkruhej një letër, u shfaq një figurë krejt e pazakontë: Oto Vite (Otto Witte).
Artist cirku, iluzionist dhe mjeshtër i mashtrimeve, Viteishte një njeri që kurrë nuk ia linte fatit rolin kryesor – për të, bota ishte një arenë dhe ai vetë protagonist i përhershëm. Kishte performuar në çadra cirku nëpër Evropë, kishte hipur mbi kuaj, kishte kaluar unaza zjarri dhe, mbi të gjitha, kishte ndërtuar një reputacion si “shpikës” i skenarëve më të çuditshëm. Një ditë, teksa stërvitej për një numër akrobatik, një nga shokët e tij e vështroi me kujdes dhe tha diçka që mund të kishte ndryshuar rrjedhën e historisë së Ballkanit:
— Oto, ti i ngjan si dy pika uji princit Halim Edine!
“Princi” gjerman vs Princit turk
Ky emër misterioz – Halim Edine – përflitej si një prej pretenduesve të mundshëm të fronit shqiptar. Princi Halim Edine ishte një princ turk, konkretisht një nip i Sulltanit Osman, i cili u konsiderua për një kohë të shkurtër si një sundimtar i mundshëm për Shqipërinë në vitin 1913. Disa shqiptarë, duke kërkuar një udhëheqës mysliman, e panë atë si një kandidat pasi Shqipëria shpalli pavarësinë e saj.
Në atë moment, ndërsa kafshët e cirkut rënkonin në kafaz dhe daullet stërvisnin ritmin, lindi një ide që do t’i bënte edhe regjisorët e Hollivudit të skuqeshin nga zilia: nëse Shqipëria kërkonte princ, pse të mos ia jepnin… një prej tyre? Sigurisht, “princi” do të ishte Oto Vite.
Aventura mbretërore
Në pranverën e vitit 1913, me pasaportë false dhe humor të pafund, Oto Vite, bashkë me disa miq të besuar – mes tyre edhe Maks Shlepsig, një gëlltitës profesionist shpatash – u nisën drejt Durrësit. Legjenda thotë se më 13 gusht ai u paraqit para autoriteteve vendase si “Princi Halim Eddine” dhe, për çudi të tij dhe të të gjithëve, u prit me nderime solemne.
Në versionin që Vite tregoi gjithë jetën, ngjarjet rrodhën me shpejtësi të çmendur: ai shpalli luftë ndaj Malit të Zi, dha amnisti për të burgosurit, shpërndau shpërblime në ar për krerët lokalë dhe, pse jo, mori edhe një harem personal. Shqipëria kishte një “mbret” — të paktën sipas Oto Vite -s – dhe mbretërimi zgjati pesë ditë plot shkëlqim, marrëzi dhe shumë, shumë improvizim. Kur autoritetet zbuluan mashtrimin, Oto nuk priti që t’i këndohej himni i fundit: ai u arratis me disa nga vajzat e haremit dhe, sipas tregimit të tij, me një pjesë të mirë të thesarit.
E vërteta? Një mirazh ballkanik
Këtu fillon mjegulla historike. Nuk ekziston asnjë dokument zyrtar, as në arkivat shqiptare, as në ato osmane, që të përmendë ndonjë princ Halim Edine, e jo më një kurorëzim të tij në Durrës. Historianët mendojnë se kjo ishte një trill i pastër, një histori e sajuar nga fillimi në fund nga një njeri që dinte t’i shiste përrallat më mirë se biletat e cirkut. Por si çdo rrëfim i mirë, edhe ky e gjeti rrugën drejt gazetave dhe legjendës popullore.
Trashëgimia e një “mbreti” prej letre
Oto Vite nuk bëri kurrë përpjekje për ta fshehur këtë histori — përkundrazi, e shndërroi në dekorin më të madh të karrierës së tij. Në kartë-identitetin gjerman u regjistrua si “I mëparshmi Mbret i Shqipërisë”, dhe mbi varrin e tij në Hamburg mund të lexosh të njëjtën fjali krenare. Ai u nda nga jeta më 13 gusht 1958, fiks 45 vjet pas ditës që kishte zgjedhur si datë kurorëzimi.
Një “mbret” që nuk humbi kurrë fronin e imagjinatës
Historia e Oto Vite është një përzierje e guximit, farsës dhe ëndrrës së gjallë. Edhe nëse nuk ka asnjë bazë faktike, ajo mbetet një nga ato tregime që provojnë se realiteti, sidomos në Ballkan, mund të jetë po aq i çuditshëm sa fantazia. Për pesë ditë, Oto ishte “mbret” – jo i Shqipërisë, por i skenës së vet të madhështisë, ku publiku ishte gjithmonë gati të duartrokiste.
Histori të ngjashme
Në botë raste të tilla ka plot. Ja disa raste të tjera të ngjashme, ku njerëz krejt të zakonshëm – shpesh mashtrues, aventurierë ose edhe thjesht fatlumë – u gjetën papritur në role mbretërore, politike apo heroike.
- Gregor MacGregor – “Princi” i Poyais
Në fillim të shekullit XIX, një aventurier skocez shpalli se ishte sundimtari i një mbretërie të pasur në Amerikën Qendrore, të quajtur Poyais. Ai shiti “tokë” dhe “tituj fisnikërie” për një vend që nuk ekzistonte. Investitorët humbën gjithçka, por MacGregor përfundoi duke jetuar i lirë në Venezuelë.
- Joshua Norton – “Perandori” i ShBA-ve
Në vitin 1859, në San Francisko, një tregtar i falimentuar u shpalli qytetarëve se ishte “Perandor Norton I, Perandor i Shteteve të Bashkuara dhe Mbrojtës i Meksikës”. Në vend që ta tallnin, banorët e qytetit e trajtuan si figurë të dashur, duke pranuar madje “monedhën” e tij të shtypur vetë.
- Anna Anderson – “Anastasia” e Romanovëve
Një grua gjermane në vitet 1920 pretendoi se ishte Anastasia, vajza e Carit Nikolla II, e mbijetuar nga ekzekutimi i familjes Romanov. Shumë njerëz e besuan për dekada, deri sa analiza të ADN-së në vitet ’90 provuan se ajo nuk kishte lidhje me Romanovët.
- Perkin Warbeck – Pretendenti i Tudorëve
Në fund të shekullit XV, një tregtar flamand deklaroi se ishte Richard of Shrewsbury, djali i dytë i Eduardit IV të Anglisë dhe trashëgimtari i ligjshëm i fronit. Ai fitoi përkrahje nga oborret e huaja dhe shkaktoi rebelime të mëdha kundër Henry VII, para se të kapej dhe të ekzekutohej.
- Mary Toft – “Gruaja që lindi lepuj”
Në Angli, në vitin 1726, një grua pretendoi se kishte lindur disa lepuj të vegjël. Historia tronditi mjekët e kohës, përfshirë edhe mjekun e mbretit George I. Më vonë u zbulua se ajo kishte futur fshehurazi copa lepujsh në trup për të mashtruar mjekët.
