Sfondi – Lufta në kulmin e saj
Në verën e vitit 1941, Lufta e Dytë Botërore ishte në një fazë kritike:
Britania e Madhe, nën udhëheqjen e Winston Churchill, po qëndronte e vetme në Evropë kundër Gjermanisë naziste, pas rënies së Francës në vitin 1940.
Shtetet e Bashkuara, me president Franklin D. Roosevelt, ishin ende zyrtarisht neutrale, por po mbështesnin Britaninë përmes programit të Lend-Lease, duke i furnizuar armë dhe mallra jetike.
Në qershor 1941, Gjermania pushtoi Bashkimin Sovjetik, duke zgjeruar luftën në një front të ri gjigant.
Në këtë atmosferë të pasigurt, dy liderët kryesorë të botës së lirë vendosën të takoheshin për të përcaktuar parimet mbi të cilat do të ndërtohej rendi ndërkombëtar pas përfundimit të luftës.
Takimi dhe nënshkrimi
9–12 gusht 1941, Roosevelt dhe Churchill u takuan fshehurazi në Placentia Bay, në brigjet e Newfoundland-it (Kanada), mbi bordet e anijeve luftarake amerikane USS Augusta dhe britanike HMS Prince of Wales.
Ky takim ishte i pari i një serie konferencash të mëdha të Luftës së Dytë Botërore midis udhëheqësve aleatë.
Rezultati i tij kryesor ishte Karta e Atlantikut, një deklaratë me tetë pika që shpallte qëllimet e përbashkëta të SHBA-së dhe Britanisë për një botë të pasluftës.
Pikat kryesore të Kartës së Atlantikut
-Asnjë zgjerim territorial nga lufta.
-Asnjë ndryshim kufijsh pa pëlqimin e popujve të përfshirë.
-E drejta e popujve për të zgjedhur formën e qeverisjes së tyre (vetëvendosja).
-Qasje e barabartë në tregje dhe burime për të gjitha kombet.
-Bashkëpunim ekonomik dhe përmirësim i kushteve të punës.
-Paqja pas çarmatimit të shteteve agresore.
-Liri e lundrimit në det dhe oqean.
-Krijimi i një sistemi të përgjithshëm sigurie kolektive.
Edhe pse Shtetet e Bashkuara nuk kishin hyrë ende në luftë, Roosevelt u angazhua për këto parime si themel i një rendi të ri botëror.
Ndikimi gjatë luftës
Karta u shpall publikisht më 14 gusht 1941 dhe u përqafua nga shumë vende të tjera, përfshirë Bashkimin Sovjetik, që iu bashkua deklaratës në shtator 1941.
Ajo shërbeu si bazë ideologjike për Deklaratën e Kombeve të Bashkuara në janar 1942, ku 26 vende u angazhuan për të luftuar fuqitë e Boshtit.
Ndikimi pas luftës
Dekolonizimi – Parimi i vetëvendosjes frymëzoi lëvizjet çlirimtare në Azi, Afrikë dhe Karaibe, duke kontribuar në shpërbërjen e Perandorisë Britanike dhe perandorive të tjera koloniale.
NATO – Ideja e sigurimit kolektiv dhe bashkëpunimit politik e përshkruar në Kartën e Atlantikut u zhvillua më vonë në krijimin e aleancës ushtarake të NATO-s në vitin 1949.
OKB – Parimet e saj u reflektuan drejtpërdrejt në Kartën e Kombeve të Bashkuara (1945).
Trashëgimia
Karta e Atlantikut ishte më shumë një deklaratë parimesh sesa një traktat ligjërisht i detyrueshëm, por ndikimi i saj politik dhe moral ishte i jashtëzakonshëm. Ajo shënoi fillimin e bashkëpunimit të ngushtë midis SHBA-së dhe Britanisë, i cili do të udhëhiqte përpjekjet aleate në luftë dhe do të formësonte rendin ndërkombëtar të shekullit XX.
Përgatiti: L.Veizi
