Historia në të njëjtën datë:
Nga Leonard Veizi
Këto dy ngjarje historike kanë një koincidencë interesante: të dyja ndodhin më 15 gusht, por me një diferencë prej 17 vitesh.
15 gusht 1040 – Mbreti Dunkan I i Skocisë u vra në betejë nga kushëriri dhe rivali i tij, Makbethi. Ky episod u bë i famshëm më vonë falë dramës së Shekspirit Macbeth, e cila megjithëse bazohet në ngjarje reale, i shton shumë elementë fiktivë.
15 gusht 1057 – Pas 17 vjetësh mbretërim, vetë Makbethi u vra në Betejën e Lumfananit nga forcat e Malkolmit III, birit të Dunkanit I, i cili po kërkonte hakmarrje dhe rikthimin e fronit.
Në një mënyrë ironike, data që shënoi ngritjen e Makbethit në pushtet ishte e njëjta me atë që shënoi fundin e tij. Një rreth i plotë tragjik, tipik për historitë mesjetare ku hakmarrja dhe ambicia e pushtetit shpesh mbylleshin me gjak.
15 gusht 1040 – Vrasja e Mbretit Dunkan I
Në mesin e shekullit XI, Skocia ishte ende një mbretëri e përçarë nga rivalitetet fisnore dhe ambiciet për fronin. Dunkan I (Donnchad mac Crínáin), që mbretëronte prej vitit 1034, ishte një monark i ri dhe me energji, por i përfshirë në një seri konfliktesh me fqinjët, sidomos me klanet e Veriut. Në 15 gusht 1040, në afërsi të Elginit, Dunkani ra në betejë kundër kushëririt të tij të parë dhe rivalit politik, Makbethi (Mac Bethad mac Findlaích), Mormaeri (prijësi) i Morajës. Sipas burimeve historike, Makbethi nuk ishte thjesht një uzurpator i etur për pushtet, por një udhëheqës i aftë ushtarak, që gëzonte mbështetje të gjerë në veri të Skocisë. Fitorja e tij i hapi rrugën drejt kurorës.
15 gusht 1057 – Vrasja e Mbretit Makbethi
Pas 17 vjetësh në fron, Makbethi e kishte konsoliduar pushtetin, duke udhëhequr me vendosmëri dhe duke ndërmarrë edhe një udhëtim të rrallë për kohën – një pelegrinazh në Romë në vitin 1050. Megjithatë, trashëgimtarët e Dunkanit nuk e kishin harruar gjakun e derdhur. Në vitin 1057, Malkolmi, biri i madh i Dunkanit I (më vonë Malkolm III), u kthye nga ekzili në Angli me ndihmën e Mbretit Eduard Rrëfimtari dhe ndërmori një fushatë për të rimarrë fronin.
Më 15 gusht 1057, në Betejën e Lumfananit në Aberdinshir, forcat e Malkolmit e mundën Makbethin. Ai u vra në fushën e betejës dhe u varros në ishullin Iona, vendi tradicional i prehjes për mbretërit skocezë.
Një koincidencë tragjike e historisë
Të dyja ngjarjet ndodhën pikërisht në 15 gusht, duke krijuar një simetri të rrallë: data që shënoi rënien e Dunkanit ishte e njëjta që do të shënonte fundin e Makbethit. Ky cikël i dhunshëm pushteti, i ushqyer nga gjakmarrja dhe ambicia, është bërë një nga episodet më të njohura të historisë skoceze – dhe më pas u pavdekësua në veprën dramatike të William Shekspirit, Macbeth, ku historia dhe legjenda ndërthuren në një tragjedi të fuqishme.
Makbethi në veprën e Shekspirit
Historia e përplasjes mes Dunkanit I dhe Makbethit u bë e pavdekshme jo vetëm në analet historike, por edhe në letërsinë botërore falë tragjedisë “Macbeth” të William Shekspirit, të shkruar rreth viteve 1606–1607. Në dramë, Shekspiri e rimodelon realitetin historik sipas kërkesave të skenës dhe politikës së kohës, duke e paraqitur Makbethin si një gjeneral trim, por të prirur nga ambicia e pangopur dhe ndikimi i së shoqes, zonjës Macbeth.
Ngjarja nis me parashikimin e tri shtrigave, të cilat i thonë Makbethit se do të bëhet mbret i Skocisë. I shtyrë nga ky vizion dhe nga nxitja e gruas së tij, ai vret Dunkanin ndërsa ky gjendet mysafir në kështjellën e tij. Nga ky moment, Makbethi bie në një vorbull krimesh, paranoje dhe tiranie, derisa më në fund përballet me fundin e tij tragjik nga dora e Malkolmit dhe Macduffit.
Shekspiri, ndonëse ndryshon shumë nga faktet historike – në të vërtetë Dunkani ishte më i moshuar dhe vdiq në betejë, jo i vrarë në gjumë – arrin të krijojë një figurë universale të sundimtarit që humbet gjithçka për shkak të etjes për pushtet. Trilogjia e fatit, ambicieve dhe fajit qëndron në zemër të tragjedisë, duke e bërë Macbeth-in një nga veprat më të errëta dhe më të ngjeshura të dramaturgut anglez.
Nga historia në mit
Falë Shekspirit, Makbethi dhe Dunkani nuk mbetën thjesht figura të një epoke të largët skoceze. Ata u shndërruan në simbole të përjetshme: njëri i pushtetit të marrë me dhunë, tjetri i gjakut të pafajshëm; një përplasje që mbart në vete pyetjen e madhe të politikës dhe moralit – çmimin që njeriu paguan kur froni bëhet qëllimi i vetëm i jetës.
