Disa interpretimet e jetës së trazuar të mbretëreshës zhvillohen këtë muaj në Edinburg, secila duke eksploruar marrëdhënien e saj me Elizabetën I dhe duke sfiduar narrativën e dy grave në luftë.
Lyndsey Winship
“Ka qenë një kohë me dhunë të jashtëzakonshme,” thotë James Bonas. “Ke Elizabetën I që vendos të presë kokën e kushërirës së saj, kur babai i saj kishte prerë kokën e nënës së vet! Është e pabesueshme çfarë kanë kaluar.” Nëna në fjalë ishte, sigurisht, Anne Boleyn, dhe kushërira që humbi kokën ishte Maria, Mbretëresha e Skocisë, e dërguar në shkafot në vitin 1587 dhe tani subjekt i një baleti të krijuar nga regjisori Bonas dhe koreografja Sophie Laplane për Baletin Skocez, që ka premierën në festivalin ndërkombëtar të Edinburgut këtë vit.
Në fakt, këtë verë në Edinburg ka disa shfaqje që rishikojnë trashëgiminë e Marias, secila me një këndvështrim ndryshe mbi historinë e vajzës që trashëgoi fronin vetëm gjashtë ditëshe, u bë mbretëreshë bashkëshorte e Francës si dhe sunduese e Skocisë, dhe u ekzekutua në moshën 44 vjeç. “Mendoj se ajo ishte një grua e fortë e pakompromis,” thotë Mhairi McCall, shfaqja e së cilës Mary, Queen of Rock! e rimendon Marinë si një yll rok (duke marrë frymëzim nga ikona si Tina Turner deri te Stevie Nicks), që kthehet nga Franca në Skoci për të zbuluar se muzika rok është ndaluar në favor të pop-it (një alegori e katolikëve kundër protestantëve). Për Rona Johnston, autore dhe interpretuese e Mary: A Gig Theatre Show, historia e Marias është një tragjedi: “Ajo mund të kishte bërë shumë më tepër, por u rrëzua në kulmin e saj.”
Për Baletin Skocez, Laplane shpjegon: “Nuk donim të bënim një balet historik” – jo në kuptimin e një rrëfimi të thatë e faktik, por të gërmonin në emocionet dhe marrëdhëniet, veçanërisht atë me kushërirën e saj, Elizabetën I. Historia rrëfehet përmes kujtimeve dhe imagjinatës së Elizabetës, teksa ajo ndodhet në shtratin e vdekjes, duke marrë pamje si një ëndërr e çuditshme: djali i Marias, Xhejmsi, përfaqësohet nga një balon; Mbretëresha e re Elizabetë shfaqet mbi shtylla; dhe Maria shndërrohet në merimangë dhe ha bashkëshortin e saj të dytë, Lordin Darnley.
Baleti synon të freskojë narrativën, njësoj si me premierën e suksesshme të Coppélia në vitin 2022, që e ktheu një pjesë të shek. XIX në një tregim paralajmërues për inteligjencën artificiale dhe pushtetin e teknologjisë. Ideja për baletin e ri ishte që para disa vitesh, kur Nicola Sturgeon ishte ende kryeministre e Skocisë, “dhe nuk e dinim nëse do të ishim në prag të një referendumi tjetër për pavarësinë,” thotë Bonas, duke e vënë në plan të parë tensionin anglo-skocez.
McCall e bën krahasimin me botën moderne, sidomos me industrinë muzikore: “Ne i ngremë gratë në media aq lart, sa mënyra e vetme për t’i rrëzuar është t’i shembim, dhe e shijojmë rënien e tyre.” Laplane shton: “Portretizimet janë gjithmonë stereotipe – Elizabeta si e frustruar dhe neurotike, Maria si kalorëse e egër me flokët që i valëviten. Por Maria ishte shumë më tepër se kaq.”
Asnjëherë nuk u takuan personalisht, por shkëmbyen qindra letra, shpesh intime, duke iu drejtuar njëra-tjetrës si “motra ime”. Për Bonas, kjo tregon se ato e kuptonin pushtetin e tyre si gra në krye të strukturave patriarkale dhe njëkohësisht ndiheshin të rrezikuara. Megjithatë, Maria përfundimisht u përfshi (ose u akuzua se u përfshi) në komplot kundër Elizabetës, dhe Elizabeta e çoi në vdekje – me hezitim, sipas Bonas.
Në ekzekutim, Maria bëri një gjest të bujshëm: erdhi e veshur në të zeza, por mbi shkafot zbuloi një fustan të kuq të ndezur. Ato e kuptonin imazhin e tyre publik dhe e përdornin me vetëdije.
Laplane, përmes koreografisë, ka kërkuar të kapë atmosferën e pasigurisë politike dhe paranojës, me figura të errëta që e rrethojnë skenën. Ajo kombinon humorin dhe historinë në tre oborret mbretërore: në atë francez, vallëzime elegante me meshkuj me bark të fryrë (shenjë pasurie në atë kohë); në oborrin anglez, Elizabeta mbi shtylla dhe burrat që zvarriten në gjunjë; në oborrin skocez, një ndjesi më e afërt komuniteti e përzier me liri gjinore.
Muzika është kompozuar nga Mikael Karlsson dhe Michael P. Atkinson, ndërsa skenografia nga Soutra Gilmour, e frymëzuar nga dizajnerë si Vivienne Westwood dhe Alexander McQueen. Qëllimi: të fshihen kufijtë mes shekujve dhe të shihen figurat historike si njerëz të gjallë, me emocione reale.
Për Johnston-in, Maria është e afërt sepse ishte në të 20-at e saj kur drejtonte një vend. McCall e tërheq fakti që ende nuk dimë gjithçka për të: “A e tradhtoi me qëllim Elizabetën? Apo u shty ta bënte? Ishte krejtësisht e pafajshme? Nuk do ta dimë kurrë. Unë dua të besoj se ajo mendonte: ‘Kam bërë gjithçka drejt, por kur gjërat dolën keq, mund të ndjek edhe rrugën e gabuar tani!’ Dhe e dua si person për këtë.”
Burimi: theguardian.com/ Përgatiti për botim: L.Veizi
