21 Gusht 1940 – Pas atentatit një natë më parë ndahet nga jeta Leon Trocki
Nga Leonard Veizi
Më 21 gusht 1940, heshtja e një lagjeje të qetë në Meksiko Siti u thye nga jehona e tragjedisë. Leon Trocki, arkitekti vizionar i Revolucionit të Tetorit dhe zëri më i pamëshirshëm kundër tiranisë staliniste, ra pre e një dorë të ftohtë. Agjenti i NKVD-së, Ramón Merkadër, iu afrua si hije dhe e goditi në kokë me një çekiç akulli, duke i shuar dritën e syve. I gjakosur por i vetëdijshëm, Trocki mbijetoi edhe disa orë, derisa mëngjesi i ditës tjetër shënoi fundin e tij. Me të, u mbyll një kapitull i madh i shekullit XX, por hija e tij vazhdoi të rëndojë mbi ndërgjegjen e kohës, si dëshmi e përplasjes mes idealit dhe pushtetit absolut.
Nga revolucionar në të përndjekur
I lindur si Lev Davidoviç Bronshtein më 1879 në Ukrainën e sotme, Trocki u bë shpejt një nga figurat më të rëndësishme të lëvizjes bolshevike. Ai ishte një orator i fuqishëm, një organizator brilant dhe krahu i djathtë i Vladimir Leninit gjatë revolucionit. Si komandant i Ushtrisë së Kuqe, ai luajti rol vendimtar në fitoren e bolshevikëve gjatë Luftës Civile të viteve 1918–1921.
Trocki dhe Shqipëria
Në fakt, Leon Trocki ka pasur një rol të rëndësishëm indirekt për çështjen shqiptare, pikërisht përmes denoncimit të Traktatit të Fshehtë të Londrës të vitit 1915.
Çfarë ishte Traktati i Londrës?
Traktati i Londrës ishte një marrëveshje sekrete mes Italisë, Britanisë, Francës dhe Rusisë gjatë Luftës së Parë Botërore. Italia u premtoa territore të mëdha (përfshi pjesë të Shqipërisë – Vlorën, Sazanin, protektorat mbi Shqipërinë e mbetur), në këmbim të hyrjes së saj në luftë kundër Austro-Hungarisë. Sipas këtij traktati, Shqipëria faktikisht do të copëtohej mes fqinjëve.
Roli i Trockit
Në vitin 1917, kur revolucionarët bolshevikë morën pushtetin në Rusi, Trocki ishte Komisar i Jashtëm në qeverinë e Leninit. Ai publikoi një sasi të madhe dokumentesh sekrete diplomatike të carizmit rus, të cilat tregonin marrëveshjet e fshehta të fuqive të mëdha. Ndër këto dokumente ishte edhe Traktati i Fshehtë i Londrës. Pra, ishte pikërisht Trocki ai që e nxori në dritë këtë traktat, duke treguar para botës sesi fuqitë perëndimore kishin planifikuar të shkatërronin pavarësinë e Shqipërisë.
Rëndësia për Shqipërinë
Denoncimi i traktatit pati ndikim të madh për çështjen shqiptare. Ai e forcoi argumentin se fuqitë e mëdha po silleshin padrejtësisht me shqiptarët dhe se Shqipëria rrezikonte të zhdukej si shtet. Ky ekspozim i Trockit u bë një nga pikat mbështetëse për delegacionin shqiptar në Konferencën e Paqes në Paris (1919), ku u kërkua ruajtja e kufijve të 1913-ës.
Lufta për pushtet
Pas vdekjes së Leninit në vitin 1924, nisi beteja për trashëgiminë politike. Trocki përfaqësonte vijën e “revolucionit të përhershëm”, ndërsa Josif Stalini mbështeste konceptin e “socializmit në një vend të vetëm”. Rivaliteti politik përfundoi me fitoren e Stalinit, i cili gradualisht e marginalizoi Trockin, e përjashtoi nga partia dhe në vitin 1929 e dëboi nga Bashkimi Sovjetik.
Mërgimi dhe kauza e re
Trocki kaloi vite të vështira mërgimi në Turqi, Francë dhe Norvegji, përpara se të vendosej në Meksikë në vitin 1937, me ftesë të artistëve Diego Rivera dhe Frida Kahlo. Në këtë periudhë ai themeloi Internacionalen e Katërt, me synimin për të ringjallur idealet e socializmit revolucionar dhe për të kundërshtuar burokracinë staliniste. Nga Meksika ai publikoi artikuj dhe libra ku denonconte terrorin stalinist, gjyqet e montuara në Moskë dhe spastrimet e përgjakshme të viteve ’30.
Atentatet ndaj tij
NKVD-ja ndërmori disa tentativa për ta eliminuar. Në maj 1940, një grup i armatosur i udhëhequr nga piktori stalinist David Alfaro Siqueiros sulmoi shtëpinë e tij në Meksiko Siti, por Trotski dhe familja shpëtuan mrekullisht.
Më 20 gusht 1940, Ramón Merkadër, i infiltruar prej kohësh si simpatizant i afërt, arriti të fitonte besimin e rrethit të brendshëm të Trockit. Ai hyri në studion e tij me një dokument për të diskutuar dhe e goditi në kafkë me një çekiç akulli.
Megjithë plagën fatale, Trocki arriti të luftonte me atentatorin dhe bërtiti që të mos e vrisnin menjëherë, duke thënë: “Mos e mbyllni… le të flasë, le të tregojë gjithçka”. Ai vdiq ditën pasuese në spital, duke lënë pas fjalët e tij të fundit: “Unë kam besim të plotë në fitoren e kauzës sonë. Jeta ime do të përfundojë, por kauza do të jetojë përjetë”.
Pasojat dhe trashëgimia
Vrasja e Trockit pati ndikim të madh në lëvizjen komuniste ndërkombëtare. Për shumë militantë të majtë, ajo ishte dëshmi e brutalitetit stalinist dhe e pamundësisë për të bashkëjetuar me një regjim që e kishte kthyer revolucionin në diktaturë. Internacionalja e Katërt, megjithëse mbeti një organizatë e vogël, u bë simbol i një alternative ndaj komunizmit sovjetik.
Në Evropë, humbja e Trockit i dobësoi rëndë rrymat opozitare brenda të majtës. Ndërkohë në Amerikën Latine, figura e tij u kthye në një ikonë për breza të tërë revolucionarësh që shihnin te ai një idealist të papërkulur që pagoi me jetën për bindjet e tij.
Nga ana tjetër, për Stalinin, eliminimi i Trockit ishte një triumf personal dhe politik: rivali i fundit i madh i revolucionit ishte zhdukur. Megjithatë, vrasja e tij mbeti një njollë e përhershme mbi trashëgiminë e regjimit sovjetik.
Trotski sot
Shtëpia e tij në Meksiko Siti është kthyer në muze dhe vend pelegrinazhi për studiues, aktivistë dhe të majtë nga e gjithë bota. Figura e Trockit mbetet komplekse: për disa ai është simbol i heroizmit revolucionar dhe idealizmit të pakompromis, ndërsa për të tjerë një aktor i ashpër i dhunës revolucionare. Megjithatë, vdekja e tij tragjike më 21 gusht 1940 e shndërroi në një martir të kauzës së tij dhe në një kujtesë të përjetshme se revolucioni nuk është i paprekshëm nga korrupsioni i pushtetit.
