Mark Borkowski
Ndërkohë që duartrokasim sufraxhetet dhe figura si Peter Tatchell, Britania po humbet të drejtën për të protestuar.
Duhet t’i bëjmë vetes pyetjen: si do të shiheshin sot sufraxhetet heroike apo gratë e jashtëzakonshme të Greenham Common? Përgjigjja është e thjeshtë: do të përfundonin në burg. Ashtu siç përfunduan edhe atëherë. Një shekull më parë, gratë lidhnin veten te kangjellat, ndiznin zjarre, përballonin burgun dhe ndryshuan botën – dhe ne sot festojmë fitoret e tyre pa menduar shumë për metodat që përdorën. Por ligjet e sotme do t’i kriminalizonin ato në vend.
Muajin e kaluar, ministrja e brendshme Yvette Cooper veshi një shirit përkujtimor në nder të luftës së sufraxheteve. Por kjo është e njëjta Yvette Cooper që mbikëqyr një epokë me ligje represive dhe arrestime masive. Është një paradoks: ne lavdërojmë rebelët e së kaluarës, ndërsa prangosim rebelët e së tashmes.
Unë kam rindjekur këto akte proteste për një dokumentar të ri të BBC Radio 4, Outrage Inc. Doja të kuptoja jo vetëm zemërimin, por edhe gjeniun krijues dhe bindjen pas këtyre gjesteve. Sepse në formën më të mirë, një “stunt” nuk është kaos – është një formë arti, teatër me pasoja. Ai projektohet për të provokuar, kohëzohet me përpikmëri dhe është e pamundur të shpërfillet. Ata që i organizojnë nuk janë amatorë: ata bëjnë skenar, ndërtojnë narrativë, organizojnë burime. Janë producentë të shqetësimit publik.
Merrni sufraxhetet. Me shkopinjtë e tyre të shkrepëses ato nuk ishin vandale – ishin takticienë mjeshtërorë që kuptonin ekonominë mediatike të Britanisë edwardiane. Në fillim të viteve 1900, gazeta si Daily Mail dhe Daily Express ishin në luftë qarkullimi, duke shitur miliona kopje me nga një qindarkë. Jetëdhënia e tyre ishte reklama, oksigjeni i tyre ishte spektakli. Raportet e respektueshme të fjalimeve dhe peticioneve nuk lëviznin gazetat nga kioskat. Zemërimi, po.
Emmeline Pankhurst dhe Bashkimi Social e Politik i Grave e dinin këtë. Ato nuk thyenin xhamat e Bond Street apo nuk digjnin kutitë postare për qejf. E bënin sepse e dinin se titujt para kiosqeve do të shpallnin: “SKANDALI I SUFRAXHETEVE”, duke e futur çështjen në çdo sallon të Britanisë. Redaktorët i shpallnin armiq, po, por i botonin historitë, sepse sensacioni shiste. Ky ishte sistemi ekonomik dhe sufraxhetet e shfrytëzuan pa mëshirë. Me fjalët e sotme, ato “hacker”-uan algoritmin.
Gratë e Greenham nuk ishin as të çuditshme. Ato ishin Boudica morale që e kthyen protestën në art performues në shkallë kombëtare. Çadrat, pankartat, këngët te tela me gjemba, prerja e gardheve, vallëzimi mbi silot e raketave dukeshin anarkike, por në fakt ishin një instalacion i vazhdueshëm, një pjesë teatri që zgjati gati një dekadë. Disa veprime ishin të planifikuara, disa të improvizuara, por gjeniu i tyre qëndronte te këmbëngulja. Ato e mbanin historinë gjallë, duke e rimodeluar vazhdimisht që kamerat të kishin gjithmonë diçka për të parë dhe publiku diçka për të diskutuar.
Pastaj kemi Peter Tatchell. Ai nuk thjesht “bënte skenë”, ai bëhej vetë skena. Ka kaluar dekada duke vënë trupin e tij në rrezik: duke tentuar arrestimin qytetar të Robert Mugabes, duke sfiduar neglizhencën policore ndaj dhunës homofobike, duke ndërprerë meshët e Pashkëve. Ai është rrahur deri në humbje të vetëdijes, është arrestuar pafund herë, është sharë dhe lavdëruar. Tatchell mishëron bindjen, duke e kthyer vuajtjen e tij në dëshmi dhe duke e detyruar Britaninë të përballet me paragjykime që ajo parapëlqente t’i injoronte.
Shpejt e shpejt tek viti 2004, gjesti i guximshëm i Yes Men për Bhopal. Ata u prezantuan si drejtues të Dow Chemical në BBC World, duke shpallur një paketë kompensimi prej 12 miliardë dollarësh për viktimat e katastrofës. Për një moment bota besoi se drejtësia kishte mbërritur. Çmimi i aksioneve të Dow ra me shpejtësi përpara se mashtrimi të zbulohej. Nuk ishte kaos, ishte bindje e armatosur me humor, një “bombë mendore” e shpërthyer drejtpërdrejt në transmetim.
Ose merrni qendrën gjermane Centre for Political Beauty, e cila ndërtoi një memorial të Holokaustit para shtëpisë së udhëheqësit të AfD-së, Björn Höcke. E djathta ekstreme pretendonte se “plagët e Holokaustit duhet të shërohen”. Përgjigjja ishte betoni i pashmangshëm, një kujtesë e përditshme se historia nuk është një plagë që mbyllet për lehtësi. Ishte satirë e kthyer në çelik, që priste më thellë se çdo fjalim.
Dhe më pas kemi Led By Donkeys, guerilët e pas-Brexit-it. Ata nuk bërtasin. Nuk bëjnë editorialë. Ata mbajnë një pasqyrë përpara politikanëve, duke i kujtuar fjalët që kanë thënë, shkruar apo postuar – dhe që ndoshta do të donin të mos i kishin thënë kurrë. Projekcioni gjigand mbi parlament, gënjeshtrat e Boris Johnson të shfaqura në shkëmbinjtë e Doverit, muri përkujtimor i Covid-it me mijëra zemra të pikturuara; këto nuk ishin gjeste për qejf. Ata i armatosën fjalët e pushtetarëve, duke i përsëritur deri sa t’i mbytnin autorët e tyre. Qartësi, kohëzim, thjeshtësi.
Ky është mësimi që harrojmë gjithnjë. Protesta nuk është thjesht konfrontim, është imagjinatë e armatosur. Një “stunt” është një bombë mendore që futet në bisedën kombëtare. Këto akte teatri bashkojnë humorin dhe simbolizmin me bindjen, duke krijuar valë që udhëtojnë shumë kohë pasi kamerat e lajmeve janë fikur.
Megjithatë cikli është gjithmonë i njëjtë. Në kohën e vet, protestat demonizohen, veçanërisht nga e djathta që instinktivisht kundërshton ndryshimin. Më vonë, të njëjtat akte rishikohen, rehabilitohen, madje edhe lavdërohen. Sufraxhetet, dikur të shpallura terroriste, sot janë heroinat kombëtare. Gratë e Greenham, dikur tallur si “të çmendura me xhupa leshi”, sot nderohen për vizionin e tyre. Koha e shndërron zemërimin në trashëgimi.
Sot, me Palestine Action të ndaluar dhe Extinction Rebellion të shpallur pengesë, na thuhet se vetëm “protesta e ligjshme” është legjitime. Por sufraxhetet nuk do ta kalonin këtë provë, as Greenham. Trashëgimitë e tyre jetojnë sepse ato nuk kërkuan leje, por ndryshim. Forca e tyre qëndronte te krijimtaria, bindja dhe guximi për të vendosur të vërtetën përpara pushtetit dhe performancën përpara lejes.
Pasi kam shqyrtuar arkivat e BBC-së për Outrage Inc., besoj se jemi në një udhëkryq. Mund ta lejojmë protestën të kthehet në një mirësjellje të menaxhuar me kujdes, ose mund të pranojmë se ajo ka qenë gjithmonë e zjarrtë, e rrezikshme dhe thellësisht krijuese. Nuk është thirrje për ligjshkelje. Por duhet të reflektojmë mbi betejat e nxehta që formësuan shoqërinë tonë. Ne i quajmë “gjeste” apo “stunt-e”, por fjala duket shumë e vogël për akte që e shtynin kufirin dhe na detyronin të përballeshim me pabarazinë dhe padrejtësinë.
Sepse historia na tregon këtë: gjesti nuk është kurrë një shfaqje dytësore. Është akti kryesor i ndryshimit.
Mark Borkowski është këshilltar PR për krizën dhe autor/ Përgatiti për botim: L.Veizi
