Në gusht të vitit 1945, bota sapo kishte hyrë në një fazë të re historike. Lufta e Dytë Botërore kishte marrë fund pas dorëzimit të Japonisë më 15 gusht, dhe një epokë e re po lindte, e mbarsur me tensione mes aleatëve të dikurshëm. Pikërisht në këtë periudhë të turbullt ndodhi një ngjarje që shumë analistë amerikanë do ta quanin më vonë “viktima e parë e Luftës së Ftohtë”: vrasja e oficerit të inteligjencës amerikane Xhon Bërç.
Kush ishte Xhon Bërç?
Xhon Morrison Bërç (1918–1945) lindi në Shtetet e Bashkuara dhe në vitet ’30 shkoi në Kinë si misionar protestant. Ai mësoi gjuhën kineze me rrjedhshmëri dhe fitoi lidhje të ngushta me komunitetet vendase. Me hyrjen e SHBA në Luftën e Dytë Botërore, aftësitë e tij gjuhësore dhe njohja e terrenit e bënë të paçmuar për shërbimin sekret amerikan.
Në vitin 1942, ai u rekrutua nga OSS (Office of Strategic Services – pararendësi i CIA-s) dhe shërbeu si oficer inteligjence në Kinë. Ai u bë pjesë e operacioneve të fshehta të koordinimit me forcat kineze kundër pushtuesve japonezë. Bërç punoi si lidhës mes amerikanëve dhe trupave nacionaliste të Çan Kai Shekut, duke siguruar informacione, organizuar transportin e furnizimeve dhe shpëtuar pilotë amerikanë të rrëzuar nga avionët.
Ngjarja e 25 gushtit 1945
Më 25 gusht 1945, vetëm dhjetë ditë pas njoftimit të dorëzimit të Japonisë, Bërç po udhëtonte me një grup të vogël ushtarak amerikan dhe nacionalist kinez drejt qytetit Suzhou, në Kinën lindore. Qëllimi i tij ishte të vendoste kontakte dhe të koordinonte operacionet e dorëzimit të forcave japoneze, pasi situata në terren ishte ende e paqartë.
Gjatë rrugës, grupi i tij hasi një formacion të armatosur të Partisë Komuniste Kineze. Komunistët, të cilët ndodheshin tashmë në një gjendje rivaliteti të hapur me nacionalistët e Çan Kai Shekut për kontrollin e Kinës, e shihnin praninë amerikane si një ndërhyrje direkte në favor të kundërshtarëve të tyre.
Sipas dëshmive të mbledhura më vonë, Bërç u ndalua nga komunistët, u mor në pyetje dhe më pas u qëllua për vdekje. Raportet thonë se trupi i tij u masakrua dhe u la i braktisur, duke e bërë vrasjen jo vetëm një akt armiqësor, por edhe një gjest politik simbolik.
Pasojat dhe interpretimet
Vrasja e John Birch pati një jehonë të madhe në qarqet ushtarake dhe diplomatike amerikane. Për shumë analistë, kjo ngjarje sinjalizoi fundin e bashkëpunimit të përkohshëm mes SHBA-së dhe komunistëve kinezë gjatë luftës kundër Japonisë. Ajo u interpretua si shenjë e parë e përplasjes së pashmangshme mes botës komuniste dhe asaj perëndimore.
Në vitet e mëvonshme, sidomos gjatë fillimit të Luftës së Ftohtë, figura e Birch u ngrit në mit. Ai u përshkrua si “martiri i parë amerikan i Luftës së Ftohtë”. Në vitin 1958, një grup konservatorësh amerikanë themeloi organizatën “John Birch Society”, duke e marrë emrin e tij si simbol të rezistencës ndaj komunizmit global. Kjo shoqatë u bë më pas një lëvizje e rëndësishme në të djathtën amerikane të pasluftës.
Simbolika e ngjarjes
Edhe pse në thelb ishte një incident i izoluar në terrenin e ndërlikuar të Kinës pas Luftës së Dytë Botërore, vrasja e John Birch mori një kuptim shumë më të gjerë historik. Ajo u lexua si paralajmërim i përplasjes së ardhshme: një botë që sapo kishte lënë pas luftën më të madhe në histori, po hynte në një konflikt të ri, të gjatë dhe të ftohtë.
Përgatiti: L.Veizi
